LỊCH SỬ KHẨN HOANG MIỀN NAM - Trang 177

Liệt kê việc đào kinh ở tỉnh Cần Thơ là điều rắc rối vì nhiều con kinh đào
đợt đầu, rồi đợt nhì nối dài rồi mở rộng, rồi vét lại cho sâu nhiều lượt.
Nên chú ý là số dân xâu dùng vào việc đào kinh nhỏ khá nhiều, cực khổ
nhứt là dân vùng Rạch Gòi (về sau quận lỵ dời về Ngã Bảy, Phụng Hiệp).
Chuyên viên thủy nông nghiên cứu không chính xác. Lắm vùng đất làm
ruộng được, nhưng bỗng nhiên lại trở thành đất thấp, bị ngập lụt triền miên
chỉ vì ảnh hưởng của mấy con kinh đào lân cận. Trong trường hợp ấy, dân
làng và điền chủ phải tự nguyện xin làm xâu, đào thêm kinh phụ để cứu
nguy cho ruộng đất của mình.
— Đào kinh Trà ết (1902), đào kinh Bà Thậm qua Tân Lược (1899), vét lại
năm 1904.
— Đào kinh từ ngọn Cái Bé qua Thốt Nót từ 1908 đến 1910.
— Vét kinh Nhiêu Sự để nối liền Bò Hút qua Sa Đéc (1909).
— Vét kinh Vàm Bi (1909—1910), điều chỉnh lại kinh Ô Môn qua ngọn
sông Cái Bé (1911—1912).
— Đào kinh Xẻo Vông (1908—1912).
Năm 1911, vào ngày 9/4, quận Rạch Gòi có đến 2150 dân xâu làm việc
thường trực để đào kinh. Riêng về rạch Ông Rầy (nối qua Rạch Giá) dùng
đến 1230 dân xâu. Năm 1910, quận Ô Môn cung cấp 3250 dân xâu (Định
Thới : 1130 người, Thới Bảo : 2120 người). Việc đào kinh không theo
nguyên tắc mà luật lệ đã định (5 ngày) nhưng là làm khoán, trung bình mỗi
chuyến làm xâu, mỗi người phải đào cho xong chừng 15 thước khối đất.
Năm 1909, một kế hoạch có ích lợi thực tế được thực hiện, đó là đào con
kinh ngắn, cắt ngang cù lao Mây để ghe chở lúa từ phía Phụng Hiệp đi tắt
qua vàm Trà Ôn, khỏi đi vòng quanh phân nửa cù lao như trước.
Lộ xe từ Cần Thơ đi Sóc Trăng, đi Long Xuyên, đi Vĩnh Long cứ đắp từ từ,
dùng dân xâu và cu li mướn rẻ tiền, từ năm 1908 về sau. Bấy giờ chưa có
hủ lô chạy máy nên dân phải thay phiên nhau đẩy “ống cán” để cán đá. Đá
đã tới bến thì dùng sức người để đẩy xe rùa trên đường rầy bằng sắt mà
đưa tới chỗ cán, hao tổn sức lực. Khi làm đường lộ, có cai và đội lục lộ
trông coi, ai lười biếng thì bị rầy la, ai muốn trốn về nhà thì cứ lo hối lộ.
Nhà nước phát chừng 4 cắc bạc mỗi ngày, nhưng tiền này thường bị ăn