LỊCH SỬ KHẨN HOANG MIỀN NAM - Trang 192

hoặc rút lui còn hơn là xông pha vào vòng giáo mác. Khôn ngoan nhứt là
viên chủ tỉnh Rạch Giá đã rút lui về chợ mà ở cho yên thân, để rồi chụp
mũ, cho cuộc khởi loạn có tánh cách chống Pháp. Chủ quận và hương chức
làng Ninh Thạnh Lợi cũng muốn chụp mũ như vậy để khỏi gánh trách
nhiệm về những bất công mà họ đã gây ra.
Quan Thống đốc không đồng ý rằng cuộc khởi loạn nhằm mục đích lật đổ
ách thực dân Pháp, vì người Miên ở các vùng phụ cận tuyệt nhiên không
hay biết. Chủ Chọt không ngu dại gì mà cử đồ đại sự với lực lượng vỏn
vẹn 40 người.
Lập luận thứ nhì, do một số đông báo chí Pháp ngữ đưa ra, lại thiên về
“khảo cứu chủng tộc” : người Miên vào mùa nắng thường nổi cơn “say
máu ngà” giống như trường hợp người Mã Lai say nắng, nổi cơn khùng
(kêu là Amok) trở nên cuồng dại, hung hăng bất cần thực tế, lý trí kiểm
soát không được hành động. Chẳng qua là dân ở Ninh Thạnh Lợi chưa
được khai hóa, còn manh tánh chất thời cổ sơ của chủng tộc “ấn độ, Mã
Lai”. Họ bảo rằng đây là vấn đề bịnh thần kinh, thuộc về y học !
Lập luận thứ ba, của báo chí Việt ngữ ở Sài Gòn lúc bấy giờ, cho đây là
cuộc khủng hoảng của chánh sách điền địa bất công do người Pháp bày ra;
viên chức địa phương tham nhũng, giành đất của dân.
Tuy không nói rõ rệt mình theo lập luận nào nhưng quan Thống đốc Nam
kỳ lại trình bày với quan Toàn quyền rằng theo ông ta thì “lịch sử của các
tỉnh miền Tây Nam kỳ trùng hợp với lịch sử của cách tổ chức về quyền tư
hữu ruộng đất, và sự phản ứng của dân bản xứ, của người Miên đối với
quy chế về đất đai (mà chánh phủ sắp đặt cho họ)”. Rốt cuộc, quan Thống
đốc chứng minh rằng mục tiêu đầu tiên của chủ Chọt chỉ là ăn thua với
cường hào địa phương (xã trưởng và cai tổng) vì hai cá nhân này lấn đất
của ông ta. Đây không phải là vụ khởi loạn có tính chất chính trị nhưng là
một vụ thường phạm.
Tuy nhiên, vẫn theo ý kiến của viên Thống đốc này, chánh phủ nên chú ý
hơn đến các sốc Miên hẻo lánh ở miền Tây. Ông ta cũng hứa với quan
Toàn quyền là sẽ cứu xét với tinh thần rộng rãi một số nguyện vọng của
người Miên, như việc đóng thuế, quy chế miễn đi lính cho sư vãi, đồng