LỊCH SỬ KHẨN HOANG MIỀN NAM - Trang 47

phòng ngự.
— Về quân sự, khi nào quân Xiêm tiến vào lãnh thổ của ta thì họ thua. Hễ
nắm vững đường thủy chiến lược từ Nam Vang đến Tân Châu là ta thắng.
Cứ điểm quan trọng nhứt là Ba Nam (Ba Cầu Nam) trên sông Tiền giang.
Ngược lại, khi nào quân ta phiêu lưu đến vùng Biển Hồ, sát căn cứ của
quân Xiêm La là ta bị khó khăn, nếu không nói là thua. Nguyễn Công Trứ
từng dẹp giặc Nồng Văn Vân ở Bắc kỳ đã dâng sớ và so sánh : So với sự
thế đảng giặc Nồng Văn Vân thời việc dẹp yên giặc Thổ (Cao Miên) này
hơi khó mà chậm... Nay, giặc Thổ dậy khắp nơi, trong chỗ hoang mảng,
trông bốn mặt đều là tre gai rậm rạp, nước sâu bùn lầy, không phải như cây
lớn, núi cao có thể đốn phá tìm đường đi băng được... Huống chi đường
đem lương từ Trấn Tây (Nam Vang) đến chỗ quân thứ, một lần đi tám ngày
đường mà chỉ đủ ăn một tháng... Chúng tôi trộm nghĩ trước phải đánh được
giặc Xiêm rồi sau đó giặc Thổ mới dẹp yên được.
Tình hình năm 1840 thật bi đát. Cũng theo lời tâu trên của Nguyễn Công
Trứ, thời bấy giờ từ An Giang đến Trấn Tây, từ An Giang đến Hà Tiên,
quân giặc đóng đồn cả.
— Về chính trị, có sự kỳ thị rõ rệt, nhưng nặng nhứt là vì lý do văn hóa.
Người Cao Miên chịu ảnh hưởng văn hóa ấn độ với những tập tục địa
phương, thích sống rày đây mai đó. Vì còn tàn tích mẫu hệ, việc cưới gã
của người Miên hơi khó hiểu, không giống người Việt theo phụ hệ, vì vậy
bị hiểu là loạn luân. Cách mặc, cách ăn (ăn bốc, mặc sà rong) của người
Miên không hợp với cảm quan của nho sĩ Việt, cùng là tục lệ hỏa thiêu.
Ngay đến đạo Phật, người Miên theo hình thức Tiểu Thừa, nghĩa là khác
với cách tụng niệm, cách ăn uống của chùa theo Đại Thừa. Và quyền hạn
của giai cấp tăng lữ ở Cao Miên cũng khá rộng. Quan lại Cao Miên, dưới
thời đô hộ của vua Minh Mạng phải mặc áo, đội mão như quan lại Việt
Nam. Từ việc tuyển chọn quan lại, cách thu thuế, nói chung công việc
hành chánh ở Cao Miên ngày xưa rất khác với Việt Nam. Doãn Uẩn viết
trong Trấn Tây Kỷ Lược: Họ cũng chưa biết đạo dựng nước, ta chỉ còn
mong ở sau này ngày càng củng cố mở rộng thêm chánh thể duy tân dần,
chắc sẽ không còn phác lậu như trước nữa vậy.