Trong khi ấy, giới bình dân Việt Nam và người Miên sống chung đụng
nhau dễ dàng. Lúc canh tác, bắt cá, chế biến thức ăn, ta cũng bắt chước vài
kỹ thuật của người Miên; việc người Việt cưới vợ Miên không phải là
không có.
Lập địa bộ năm Minh Mạng thứ 17 (1836)
Đây là lần đầu tiên mà ở đất Gia Định lập địa bộ với quy mô lớn, lưu lại
bằng chứng cụ thể. Mỗi thôn vẽ bản đồ các sở đất, loại đất, diện tích, ranh
giới bốn phía, ghi tên chủ điền. Lịnh vua ban ra vào tháng 2, phái đoàn này
do Trương Đăng Quế cầm đầu, với Nguyễn Kim Bảng, cả hai đều sung
chức Kinh lược đại sứ (nhưng Nguyễn Kim Bảng mang bịnh, Trấn tây đại
tướng là Trương Minh Giảng thay thế). Trương Đăng Quế là Binh bộ
Thượng thư, Nguyễn Kim Bảng là Lại bộ Thượng thư. Hai vị Phó sứ là
Tôn Thất Bạch và Nguyễn Khắc Trí. Tháng 7 năm ấy, phái đoàn trở về,
công tác hoàn thành. Vua ban thưởng và xuống dụ cho nội các : Trương
Đăng Quế là người công bằng vô tư nên việc làm đến chỗ thành tựu, đúng
như mệnh lệnh của trẫm, tuy không thể sánh với việc đi dẹp biên cương,
mở rộng bờ cõi được phân minh, so với việc mở đất đai cho rộng biên giới
có khác gì ?
Sử chép tiếp : Sau đó 6 tỉnh Nam kỳ không phải tăng thuế ruộng mà tiền tài
vẫn bội thu. Thuế điền thổ Nam kỳ được định lại, sau khi đạc điền. Kết quả
là tăng thuế cho công quỹ, nhưng người khẩn đất chịu thiệt thòi nhiều là
không được giữ ruộng đất ẩn lậu như trước.
Năm 1836 rồi 1839, vua Minh Mạng quy định về thể lệ thưởng phạt dành
cho các viên chức địa phương, đất khẩn thêm thì thưởng, bỏ hoang thì
phạt. Hậu quả đi tới đâu ? Việc đạc điền có lẽ đã làm cho dân khẩn hoang
mất hào hứng phần nào, vì thuế vụ. Năm 1837, liền sau khi đạc điền và
ban hành lệ khen thưởng, theo báo cáo của “các tỉnh Hà Tiên, Vĩnh Long,
Định Tường thì con số khẩn thêm không được bao nhiêu, riêng tỉnh Biên
Hòa lại càng thấy vắng vẻ. Đến như Gia Định An Giang tới nay vẫn còn
chưa tâu báo... Làm việc không đứng đắn như vậy thiệt nên trị tội xứng
đáng... Hãy dặn Tổng đốc, Tuần phủ, Bố chánh, án sát mấy nơi ấy nhắc nhở
các phủ huyện sở tại hãy hết lòng khuyến khích, làm cho nông dân vui vẻ
