nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Một loạt súng nổ vang cùng những tiếng
hò reo như sấm rền trên Côn Đảo giải phóng.
Các đại biểu của Đảo ủy, của Đoàn phòng thủ Côn Lôn, đại diện Thanh
niên cứu quốc và Thiếu thi cứu quốc Côn Đảo đã phát biểu trong cuộc mít
tinh. Trên 2.000 người dự mít tinh và chia thành nhiều đoàn tuần hành qua
cát ngả đường và hò vang các khấu hiệu cách mạng. Những đảng viên
người Hoa và những người tù chính trị Campuchia cũng hân hoan hát
những bài ca bằng tiếng Trung Hoa và tiếng Thơm.
Trong giây phút thiêng liêng của tự do và độc lập, mọi người đều ngậm
ngùi tưởng nhớ đến hàng ngàn người con ưu tú đã hy sinh trong những năm
tháng khủng bố ác liệt của kẻ thù. Anh em tù chính trị chia nhau đi viếng
mộ và tạc bia cho các đồng chí của mình. Lối chôn tù vô nhân đạo của bọn
chúa ngục làm cho việc tìm mộ từng người rất khó khăn. Gió cát đã xóa đi
dấu vết riêng biệt của từng ngôi mộ. Hàng ngàn nấm mộ chỉ còn là những
mô cát nhấp nhô. Nhiều gò cát bị mưa gió làm xói lở để lộ ra từng mảng
xương trắng xám. Đoàn đại biểu của Chính phủ cùng với các thủy thủ đã
kính cẩn đặt vòng hoa trên mộ nhà chí sĩ yêu nước Nguyễn An Ninh và mộ
đồng chí Lê Hồng Phong. Không ai cầm được nước mắt khi đứng trước
hàng ngàn nấm mồ vô danh của nhiều thế hệ, giữa một vùng cát vàng,
xương trắng mênh mông.
Được tin Chính phủ ra sắc lệnh xây dựng Quỹ độc lập và tổ chức Tuần lễ
vàng (4-9-1945), Đảo ủy đã thành lập Ban vận động quyên góp tiền và
vàng đóng góp cho nước nhà. Các đoàn thể Thanh nên cứu quốc, Phụ nữ
cứu quốc cũng tích cực tuyên truyền vận động. Nhiều công chức, ma tà vừa
được trở thành công dân của một nước độc lập đã tháo cả nhẫn vàng, dây
chuyền ra đóng góp cho cách mạng. Chỉ trong mấy ngày, Ban vận đóng đã
thu được một số tiền và vàng trị giá 2.000 đồng (tiền Đông Dương) đem về
góp cho Chính phủ.
Đảo ủy lập danh sách toàn bộ tù chính trị để đưa về đất liền. Những
người tù chính trị người Trung Quốc, Campuchia, Lào, Thái Lan cùng một
số tù tường phạm và công chức đã giác ngộ cũng được bố trí đưa về đất
