Bộ máy điều hành nhà tù vẫn tuân theo Quy chế ngày 17-5-1916. Dưới
quyền Giám đốc là Giám thị trưởng, kế đó là xếp banh và các chủ sở rồi
đến giám thị Pháp, Việt. Bên cạnh đó có bộ máy hành chánh phục vụ cho
nhà tù bao gồm Kho Bạc, Nhà Thương, Nhà Đèn, Sở Dây Thép, Sở Cò
(hiến binh), Sở Rờsẹc (truy tầm tù trốn), Trường tiểu học Pháp Việt, hợp
tác xã tiêu thụ... Trong bộ máy hành chính này thì Chủ sở Kho Bạc có vị trí
quan trọng ngang với Giám thị trưởng, có thể thay thế khi Giám đốc vắng
mặt.
Chế độ khổ sai, chế độ kỷ luật của nhà tù và sự tàn bạo của gác ngục
Pháp nhìn chung không có gì khác trước Đốn củi, kéo gỗ, dọn tàu, mò san
hô, sửa pha Bảy Cạnh hay đập đá, làm đường... vẫn là những công việc khổ
sai rùng rợn. Đòn roi như cơm bừa, xiềng đơn, xiềng đôi xiềng tạ, xà lim,
hầm dá, cấm cố, biệt lập là những hình thức phổ biến để trấn áp người tù.
Vẫn cảnh đánh phủ đầu từ cầu tàu, bắt ngồi cúi đầu điểm danh bằng cách
gõ cù ngoéo lên đầu; vẫn trần truồng “múa phượng hoàng” cho chúng xét
khi qua cửa. Tù nhân kháng chiến đã phải đổ khá nhiều máu để chống lại
những lối hành hạ man rợ ấy.
Gác ngục thì mỗi tên một vẻ hung ác. Viđan, Pôn Henri, Ăngđơrê,
Loadô, Saden thích đánh tù như một thú tiêu khiển. Không thấy máu tù
chảy là chúng ăn cơm không ngon. Lanh ghê thường dùng cù ngoéo có
đóng đinh, đánh vào đâu là dứt thịt, toé máu. Noócmăng đánh tù bằng bất
cứ thanh sắt, khúc củi hay hòn đá nào mà hắn vớ được. Bênarét là hung
thần Sở Củi. Hắn đừng đánh đến chết một tù nhân ngay tại sân củi vì không
chịu nộp đủ mức khổ sai vào tháng 11-1948.
Có những tên say máu như Giuyếcvave đuổi bắn một tù nhân tay không
gục ngã rồi còn cố bắn hết hai băng đạn vào đầu nạn nhân. Tên Nôvắc, chủ
Sở Rờsẹc, có đủ kiểu tra tấn tàn bạo, đến nỗi bọn giám thị thường đem hắn
ra để dọa tù nhân: “Chừng chúng mày muốn gặp Vô vắc phải không?”.
Nhưng bộ máy nhà tù cũng phân hoá rất sớm. Giám thị trưởng Tút tu đã
lâu năm ở Côn Đảo, thạo nghề coi tù và có nhiều kinh nghiệm điều hành.
Tút tu được lòng nhiều giám thị Việt Nam và gác dang Pháp. Họ làm theo
