để khủng bố, trả thù. Cửa banh được bố trí súng máy chĩa vào, lính gác
tuần tiễu ngày đêm, thấy có gì khả nghi là mặc sức bắn. Nhưng tất cả
những thứ đó không hề làm nhụt chí đấu tranh của người tù.
Ngày 3-12-1919, tên Ăng đua khát máu đã phải đền tội Sửu Nhỏ - người
tù ra làm bồi cho viên quan hai chỉ huy trại linh đã lấy được khẩu súng lục
của hắn và đã hạ sát tên Quản đốc đao phủ ăng đua. Anh giấu súng trong áo
chẽn, đến nhà tên đao phủ ăng đua, nói với người hầu rằng có thư phải
chuyển cho Quan đốc. Lúc ấy là 10 giờ sáng.
Sửu Nhỏ bước vào phòng làm việc của Quản đốc, một tay đưa phong thư
ra, tay kia giương súng, bóp cò, xả gần hết cả băng đạn. Ăng đua gục ngay
tại chỗ. Xong nhiệm vụ trả thù cho gần 100 bạn tù đã bị giết hại, Sửu dành
viên đạn cuối cùng cho mình, biết chắc rằng không thể thoát được vì tư
dinh của Ăng đua đã ở vào tình thế bị bao vây.
Trong điếu văn đám tang Ăng đua, viên Quản đốc mới, đại úy Lăm be
(Lambert) đã khẳng định: “Ăng đua đã chuốc lấy bao nhiêu hận thù. ông đã
trả giá cho việc mình đã làm từ năm1918”.
Hai cuộc nổi dậy liên tiếp của tù nhân Côn Đảo trong năm 1818 và 1819
đã gây ấn tượng mạnh mẽ cho những sĩ phu Văn thân ở Côn Đảo, ngay
trước khi họ được thả. Muốn sống còn, chỉ có một con đường duy nhất là
đấu tranh. Đấu tranh như thế nào? Những năm cuối cùng ở Côn Đảo, lớp
nho sĩ cải lương yêu nước thường bàn luận về chủ nghĩa, về phương thức
đấu tranh một khi thoát khỏi ngục tù.
Trong số những nhà Văn thân đã hết vai trò lịch sử đó, có nhiều người đã
suy nghĩ, tìm cách đi gần tới những tổ chức chính trị của giai cấp công
nhân - giai cấp mà lịch sử phát triển của đất nước đã trao trọn quyền lãnh
đạo cách mạng giải phóng dân tộc.
Một trong những người đó là ông tú Nguyễn Đình Kiên (Nguyễn Hy
Cao) ở đảo về năm 1921, ông đã cùng một số bạn chiến đấu cùng chí
hướng kết hợp với nhóm sinh viên yêu nước trường Cao đẳng Sư phạm Hà
Nội thành lập Hội Phục Việt vào mùa hè năm 1925. Trong phong trào sôi
