học thêm các môn văn hóa và ngoại ngữ. Mỗi môn học được hướng dẫn vài
buổi mỗi tuần, còn chủ yếu là cá nhân tự học, vậy mà học được rất nhiều.
Môn ngoại ngữ có người đạt được yêu cầu: đọc nói và viết. Những người
giỏi ngoại ngữ tự nghiên cứu sách lý luận bằng tiếng Pháp. Đồng chí Phạm
Văn Đồng lược dịch cuốn Kinh tế chính trị học của Lapiđuýt (Lapidus) rồi
giảng cho anh em.
Các buổi tối, anh em cộng sản thường sinh hoạt, khi thì quây quần quanh
đống lửa nhỏ để thảo luận những vấn đề chính trị, có khi là nghe giới thiệu
về những tác phẩm văn học ưu tú trên thế giới hoặc nghe đồng chí Phạm
Văn Đồng trình bày những bài học về Cách mạng tháng Mười (1917). Dịp
kỷ niệm Cách mạng tháng Mười Nga năm 1931, những người tù cộng sản
đã đưa lên “sân khấu” Hòn Cau một màn kịch tự soạn theo cuốn Mười ngày
rung chuyển thế giới của Giôn Rít. Hình ảnh đất nước Lênin trong những
ngày sôi sục cách mạng đã làm sống lại những bài học của cuộc Cách mạng
tháng Mười Nga vĩ đại, làm say mê cả người diễn và người xem.
Quá trình họe tập, sinh hoạt và thái độ đúng mực của những người cộng
sản có ảnh hưởng tốt đến số đông tù nhân ở Hòn Cau. Trong nội bộ tù Việt
Nam Quốc dân đảng ở đây diễn ra một sự phân hóa sâu sắc, bắt đầu từ khi
cuộc khởi nghĩa Yên Bái thất bại. Việc truyền bá chủ nghĩa Mác-lênin vào
Việt Nam và sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam với cương lĩnh cách
mạng triệt để đã làm cho nhiều đảng viên Việt Nam Quốc dân đảng nhận rõ
sự mơ hồ của chủ nghĩa Tam Dân và tính chất không triệt để trong tôn chỉ,
mục đích của Quốc dân đảng. Nhiều cuộc tranh luận gay gắt đã nổ ra. Phái
cực đoan đứng đầu là Đội Sơn và Nhượng Tống ra sức báo vệ chủ nghĩa
quốc gia thuần túy. Phái tả đại diện là Tương Dân Bảo, Nguyễn Phương
Thảo (Nguyễn Bình) đã nghiêng hẳn về phía chủ nghĩa cộng sản. Phái giữa
mà đại diện là Phạm Tuấn Tài, Trần Huy Liệu thì say mê lý tương của chủ
nghĩa cộng sản nhưng lại không nỡ để cho Quốc dân đảng chết. Họ muốn
dung hòa các chủ nghĩa để đem lại một chủ nghĩa mới cho Việt Nam Quốc
dân đảng.
