cho những người trại chủ với giao kèo dài hạn là 99 năm. Theo đó, trại chủ
có nhiệm vụ phải nộp một phần hoa lợi hoặc tiền cho chủ đất. Như vậy là
những nhà tư bản nông nghiệp kinh doanh ruộng đất theo phương thức tư
bản chủ nghĩa, bóc lột công nhân nông nghiệp làm thuê, sử dụng công cụ
cải tiến mới nhất, cải tạo chất đất và nâng cao năng suất mùa màng. Kinh tế
trang trại phù hợp với sự phát triển chung của chủ nghĩa tư bản, bảo đảm
nhu cầu về nguyên liệu cho công nghiệp và nhu cầu về lương thực cho các
thành phố.
Hậu quả thứ hai vô cùng quan trọng của sự chuyển biến trong nông
nghiệp là đã tạo nên một lực lượng công nhân đông đảo phục vụ cho công
nghiệp. Nông dân bị đuổi ra khỏi ruộng đất, hai bàn tay trắng phải đem bán
sức lao động. Một bộ phận trở thành công nhân nông nghiệp, còn phần lớn
đổ ra thành thị làm việc trong các xưởng hoặc công xưởng thủ công. Họ là
đội quân hậu bị lớn lao cho sự phát triển của nền công nghiệp tư bản chủ
nghĩa và đó là một trong những tiền đề cơ bản của quá trình tích lũy nguyên
thủy.
Cuộc cách mạng nông nghiệp còn có tác dụng lớn tới thị trường trong
nước. Sản phẩm nông nghiệp tăng lên nhờ việc sử dụng máy móc và cải
tiến kỹ thuật. Người công nhân nông nghiệp sản xuất ra của cải không phải
để tự cấp như trước. Họ chỉ được lĩnh lương và dùng tiền lương mua bán
các vật phẩm cần thiết. Số công nhân công nghiệp và dân cư thành thị tăng
lên đòi hỏi việc mua bán lương thực và các thứ nông sản khác cũng tăng
lên. Do đó, thị trường trong nước không ngừng mở rộng, góp phần quan
trọng vào sự phát triển công thương nghiệp.
Như vậy, trong suốt thế kỷ XVI, XVII và nhất là XVIII, cuộc cách
mạng nông nghiệp ở nước Anh đã đóng vai trò quan trọng và trở thành cơ
sở của quá trình tích lũy nguyên thủy. Nó tách nông dân khỏi tư liệu sản
xuất và tạo nên một đội ngũ công nhân làm thuê trong các cơ sở công
nghiệp, chuyển chế độ ruộng đất phong kiến sang chế độ trang trại tư bản
chủ nghĩa và mở rộng thị trường trong nước. Tuy nhiên, cuộc cách mạng
nông nghiệp ở Anh không đem lại lợi ích cho nông dân và thậm chí tiến tới
