thể thấy được của tín ngưỡng này qua các thời kỳ lịch sử xuất hiện
từ sau khi Phật giáo được truyền vào Nhật Bản và việc đặt vấn đề
về thời kỳ trước đó là rất khó. Bởi vậy, cổ đại và trung thế có thể
xem là thời kỳ của quan hệ giữa Thần đạo và Phật giáo. Về việc
phân kỳ giữa thời cổ đại và trung thế, trong nghiên cứu sử học cũng
có những thuyết khác nhau, nhưng ở đây tôi muốn lấy trung thế
làm thời mà các tín ngưỡng thờ thần thời cổ đại được nhận thức và
hình thành nên “Thần đạo” về mặt lý luận. Nói về từ “Thần đạo”
thì phải quay trở về Nhật Bản thư kỷ, nhưng việc nó có ý nghĩa là
một hệ thống tôn giáo thì phải sang đến thời trung thế. Bởi vậy,
về tín ngưỡng thờ thần thời cổ đại, tôi không dùng từ Thần đạo mà
muốn thể hiện bằng từ Thờ cúng thần linh hoặc Tín ngưỡng thờ
thần.
Thiên chúa giáo vào Nhật Bản từ thế kỷ XVI và có ảnh hưởng lớn
trong một thời kỳ, nhưng nửa đầu thế kỷ XVII thì suy thoái do bị
đàn áp. Sang thế kỷ XVII, Nho giáo có ảnh hưởng lớn mà trung tâm
là giới võ sĩ. Từ mối quan hệ giữa Thần đạo với Phật giáo đã chuyển
sang thời kỳ với mối quan hệ tương hỗ tam giáo Thần-Phật-Nho là
chính. Đó là thời cận thế. Trước đây người ta chỉ nghĩ đơn giản
rằng, cận thế là thời của Nho giáo, nhưng những năm gần đây đã
buộc phải công nhận rằng, vào thời kỳ này không phải chỉ Nho giáo
mới chiếm vị trí ưu việt, mà Phật giáo cũng đóng vai trò quan trọng.
Tiếp đến, vào nửa cuối thế kỷ XIX, từ thời kỳ mở cửa đất
nước đến Minh Trị duy tân, văn minh châu Âu đã tràn vào và Thiên
chúa giáo lại gây ảnh hưởng lớn. Mặt khác, đồng thời với việc Thần
đạo với tư cách là Thần đạo quốc gia đứng ở vị trí đặc biệt khác hẳn
với các tôn giáo thông thường khác thì tôn giáo mới ra đời vào cuối
thời Mạc phủ Edo đã lan rộng trong dân chúng với tư cách là Thần
đạo giáo phái. Bởi vậy, cận đại là thời kỳ giao thoa giữa ba tôn giáo
Phật giáo, Thiên chúa giáo và Thần đạo. Sau Thế chiến II, Thần
