mặt và mạch ngầm. Trong khuôn khổ cuốn sách bỏ túi nhỏ này mà
dự định viết về cả một quá trình lịch sử dài thì không tránh khỏi có
người cho là việc làm quá liều lĩnh, nhưng tôi rất mong được coi là
người đề xướng vấn đề như một sự thử nghiệm.
Cùng với điều đó, tôn giáo một khi là thứ xuất hiện trong dòng
chảy lịch sử thì mối quan hệ giữa nó với các yếu tố cấu thành nên
lịch sử, đặc biệt là với chính trị sẽ luôn được đề cập đến. Đó chính là
sức mạnh của tôn giáo và hơn nữa, không chỉ của tôn giáo mà là sức
mạnh của những người gánh vác tôn giáo. Tâm tư của những người
dân không biết tự biểu hiện bằng những tư tưởng ở bề nổi thì lại
hay lộ diện dưới hình thức tôn giáo. Tuy nhiên, tôn giáo khác với các
phong trào mang tính chính trị của người dân. Trong mối quan hệ
giằng co với chính trị thì tôn giáo sẽ đưa đến những vấn đề không
thể giải quyết được chỉ bằng chính trị. Trong cuốn sách này, vấn
đề quan hệ giữa tôn giáo và chính trị cũng là một chủ đề lớn.
Khi suy nghĩ về lịch sử Nhật Bản, yếu tố ẩn hiện giữa chính trị
và tôn giáo chính là Thiên hoàng. Trong cuốn sách này, tôi cũng nêu
ra vấn đề này ở nhiều chỗ, nhưng chưa hẳn là đã phân tích được
một cách thấu đáo. Khi nghĩ về lịch sử tôn giáo và lịch sử tư tưởng
Nhật Bản, việc xem xét một cách sâu sắc Thiên hoàng được đánh giá
như thế nào và sự chuyển biến trong cách nhìn nhận đó là một
vấn đề lớn cần được khảo cứu trong tương lai.
Xung quanh vấn đề phân kỳ lịch sử
Về việc phân kỳ lịch sử, tôi xin chia thành 4 thời kỳ: Cổ đại,
Trung thế, Cận thế và Cận đại. Điều này là dựa vào cách phân kỳ
lịch sử thông thường, nhưng không phải là không có căn cứ. Thứ đã
tạo một dòng chảy lớn xuyên suốt lịch sử tôn giáo Nhật Bản là quan
hệ giữa Thần đạo và Phật giáo. Như sẽ thấy ở những phần sau, dù
có cho rằng Nhật Bản vốn có tín ngưỡng thờ thần, thì hình thái có
