Cũng như cuộc xâm lược lần thứ nhất vào cuối năm 980 đầu năm
981 thời Tiền Lê, lần này nhà Tống cũng chủ động phát động chiến tranh
xâm lược quốc gia Đại Việt. Và thời cơ xâm lược cũng là lúc nội bộ vương
triều Lý có sự bất hòa kéo dài xuất phát từ sự ganh ghen giữa Hoàng hậu
Thượng Dương - hoàng hậu của Lý Thánh Tông và Nguyên phi Ỷ Lan - mẹ
đẻ của Thái tử Càn Đức, tức Vua Lê Nhân Tông lên ngôi vào năm 1072,
mới 6 tuổi. Có thể nghĩ rằng cuộc xâm lược của nhà Tống dưới thời Tống
Thần Tông (1068-1085), nhằm trả thù cho thất bại lần trước. Nếu có cũng
chỉ là cái cớ, còn nguyên nhân sâu xa hơn lại xuất phát từ bên trong nội tình
của nhà Tống.
Vào lúc phát động cuộc chiến tranh xâm lược, nhà Tống đã và đang
phải đối diện với những khó khăn không dễ giải quyết. Đó là mối hiểm họa
Liêu - Hạ ở phía Bắc và mâu thuẫn giữa Tể tướng Vương An Thạch và "tân
pháp" của ông ta với đám đại thần thủ cựu cùng các tầng lớp nhân dân bất
bình, vì chính sách bóc lột hà khắc của quan liêu, đại địa chủ đã phản ứng
chống lại. Liêu - Hạ là hai nước ở phía Bắc thường xuyên tràn sang đánh
phá, gây cho Trung Quốc nhiều tổn thất. Từ khi nắm quyền quản lý đất
nước (960), nhà Tống đã phải chinh chiến liên miên, nhượng bộ nhiều lần
mà vẫn không khuất phục được Liêu - Hạ, khiến cho kinh tế kiệt quệ, đời
sống nhân dân lầm than, điêu đứng. Nhiều cuộc khởi nghĩa đã bùng nổ. Để
cứu vãn tình thế, Tể tướng Vương An Thạch đề ra "tân pháp" không được
lòng người, dẫn đến mâu thuẫn giữa nhà nước và nhân dân ngày thêm trầm
trọng. Nhằm chĩa mũi nhọn mâu thuẫn ra ngoài, đồng thời để ra uy với
Liêu - Hạ, Tống Thần Tông chủ trương đánh Đại Việt, mở rộng lãnh thổ về
phía Nam. Mục đích cuộc xâm lược lần này của nhà Tống là đánh lấy hẳn
Đại Việt, sáp nhập vào bản đồ của họ. Ngay từ đầu, khi cử Quách Quỳ làm
tướng, Tống Thần Tông đã hạ chiếu dặn: "Sau khi bình được Giao Châu, sẽ
đặt châu huyện như nội địa"
71
. Nhà Tống định lấy đó làm thắng khí để uy
hiếp Liêu - Hạ.
Từ những năm đầu thập kỷ 70 của thế kỷ XI, nhà Tống đã có hành
động chuẩn bị xâm lược ngày càng khẩn trương hơn. Hàng loạt căn cứ quân
