mới dùng được"
51
. Đó là quan điểm tư tưởng quân sự của Trần Quốc Tuấn
khi ông trả lời Vua Trần Anh Tông về kế sách giữ nước.
Đáng chú ý là trong Di chúc của Trần Quốc Tuấn cũng như trong
nhiều trang của Binh thư yếu lược, vai trò của người tướng rất được đề cao.
Binh thư yếu lược viết: "Nước lấy binh làm gốc, binh lấy tướng làm gốc,
quân lấy tướng làm chủ. Cho nên muốn binh mạnh để chiến thắng thì cần ở
sự dùng tướng được người, rồi sau mới có thể quy phục được thiên hạ và
các rợ xung quanh. Đó là gốc lớn để trị nước"
52
; và "cái đạo mạnh binh để
chiến thắng cất yếu có 5 điều: 1. Sửa sang binh khí, 2. Có đủ quân lính và
xe cộ, 3. Súc tích nhiều, 4. Rèn luyện sĩ tốt, 5. Kén được tướng giỏi"
53
.
Binh thư yếu lược viết: "Người dùng tướng thì trước hết phải giỏi
chọn tướng. Người giỏi chọn tướng thì trước hết phải giỏi biết tướng. Ba
điều giỏi ấy, cái tinh vi của người dùng tướng dùng quân đều ở cả đó"
54
.
Tiêu chuẩn quan trọng nhất để chọn tướng dưới thời Trần là đức và tài. Đức
là lòng trung nghĩa, là sự trung thành và lòng yêu nước. Trong Hịch tướng
sĩ, Trần Quốc Tuấn cho rằng, người tướng phải xứng đáng là một "trung
thần nghĩa sĩ", "dĩ thân tuẫn quốc". Người tướng mà ông yêu cầu phải có
lòng trung, công minh, chính trực, phải có lòng "phụ tử" với binh sĩ.
Binh thư yếu lược nêu lên rằng, người tướng phải có đủ "ngũ tài"
(năm tài), cũng tức là năm phẩm chất, năm yêu cầu của người cầm quân.
Đó là: dũng, trí, nhân, tínvà trung; dũng thì không ai phạm được, trí thì
không cái gì làm rối được, nhân thì yêu dân, tín thì không lừa dối, trung thì
không hai lòng
55
. Phẩm chất "dũng" ở đây được đặt lên hàng đầu. Chúng ta
hiểu rằng, đối phó với quân xâm lược mạnh như quân Nguyên, trước hết
người tướng phải có can đảm, dũng cảm, dám đánh, không sợ địch. Đó là
cơ sở tìm ra cách đánh tốt, để biết đánh và đánh thắng. Binh thư yếu lược 1,
chương Chọn tướng, chỉ rõ: "Có tướng dõng và tướng trí... Tướng dõng
(dũng) có thể giúp được việc đánh thành hãm trận; nhưng liệu tính việc
địch, chia đặt quân kỳ, lâm cơ ứng biến, nếu không có tướng trí thì không
được. Mà kẻ dõng thì thường kém kẻ mưu... Người làm tướng không nên
