Quả là "binh chế thời Trần rất thịnh". Quân đội thời bấy giờ được tổ
chức tốt, luyện tập có quy chế, kỷ luật nghiêm; tuy số lượng không đông
nhưng tinh nhuệ, thiện chiến, có khả năng đánh thắng kẻ thù hung bạo.
Chính vua Nguyên là Hốt Tất Liệt năm 1287, cũng đã căn dặn Thái tử
Thoát Hoan phải hết sức thận trọng khi đem quân tiến vào Đại Việt rằng:
"Không được coi Giao Chỉ là nhỏ mọn mà khinh thường". Thực tế qua ba
lần gây chiến tranh xâm lược, kỵ binh, bộ binh và thủy binh Mông -
Nguyên tuy đã từng tung hoành và chiến thắng ở khắp nơi, nhưng chúng
cũng "không thi thố được tài năng" trước quân đội và nhân dân thời Trần,
trên chiến trường Đại Việt. Sử gia Phan Huy Chú viết: "Quân đội nhà Lý -
Trần nổi tiếng là hùng mạnh", "cái chiến công dẹp quân Chiêm, phá quân
Tống, cái oai hùng hai lần đánh bại quân Nguyên, cũng đủ biết binh lực của
hai đời ấy cường thịnh thế nào"
49
. Đó cũng là kết quả của phương thức xây
dựng quân đội theo tư tưởng "quân cốt tinh nhuệ không cốt đông" thời
Trần.
d) Chọn dùng tướng giỏi, xây dựng đội ngũ tướng lĩnh và khối đoàn
kết trong quân đội: "Bạt dụng lương tướng", "Phụ tử chi binh".
Để đánh thắng kẻ thù lớn mạnh, thiện chiến và xảo quyệt như giặc
Mông - Nguyên, nhà Trần chú trọng xây dựng đội ngũ các tướng. Theo
quan niệm truyền thống của ông cha, tướng có nghĩa là người cầm quân,
người chỉ huy quân đội.
"Bạt dụng lương tướng" (chọn dùng tướng giỏi) là một quan điểm
lớn của vương triều Trần, của Trần Quốc Tuấn về lựa chọn và bổ dụng
tướng lĩnh trong quân đội. Trần Quốc Tuấn coi đây là một nhân tố quan
trọng để giành thắng lợi trong chiến tranh. Ông cho rằng: "Đời Đinh, Lê
dùng được người tài giỏi, đất phương Nam mới mạnh mà phương Bắc thì
mệt mỏi suy yếu, trên dưới một dạ, lòng dân không lìa, xây thành Bình Lỗ
mà phá được quân Tống"
50
. Ông lại nói: "Nếu chỉ thấy quân nó kéo đến như
lửa, như gió thì thế dễ chế ngự. Nếu nó tiến chậm như cách tằm ăn, không
cầu thắng chóng, thì phải chọn dùng tướng giỏi xem xét quyền biến, như
đánh cờ vậy, tùy thời tạo thế, có được đội quân một lòng như cha con thì
