tiếng như Trần Quang Khải, Trần Nhật Duật, Trần Khánh Dư, Trần Quốc
Toản, Trần Bình Trọng, Trần Khát Chân... Nhiều người không thuộc dòng
dõi quý tộc tông thất nhưng có tài năng cũng được triều đình tuyển dụng,
bồi dưỡng và cất nhắc trở thành những tướng giỏi như Lê Tần, Nguyễn
Khoái, Phạm Ngũ Lão... Trong quân đội nhà Trần cũng xuất hiện những
tướng dân binh nổi tiếng như Nguyễn Thế Lộc, Trần Thông, Nguyễn Khả
Lập, Nguyễn Truyền... Công lao của Trần Quốc Tuấn trong việc xây dựng
đội ngũ tướng lĩnh nhà Trần thật vô cùng to lớn. Nhờ có quan điểm tiến bộ
và uy tín của Trần Quốc Tuấn mà thân phận thấp kém như Phạm Ngũ Lão,
Yết Kiêu, Dã Tượng, Phạm Lãm, Trịnh Dữ, Ngô Sĩ Thường, Nguyễn Thế
Trực và nhiều gia thần, muôn khách đã trở thành danh tướng, tiếng thơm để
lại muôn đời.
Theo Trần Quốc Tuấn, một quân đội mạnh phải "trên dưới một dạ"
hoặc "có được đội quân một lòng như cha con thì mới dùng được". Và vì
thế, với quân sĩ, Trần Quốc Tuấn đối đãi như cha con. Ông nhận thức rõ vai
trò của người chiến binh, dù họ là những người nô tỳ có thân phận thấp
kém. Tướng lĩnh và binh sĩ vì ông mà một mực trung thành. Trước hành
động quả cảm và tinh thần kỷ luật không rời bỏ vị trí chiến đấu khi chưa có
lệnh của Yết Kiêu, ông đã cảm kích nói: “Chim hồng hộc muốn bay cao
phải nhờ ở sáu trụ cánh. Nếu không có sáu chiếc trụ cánh ấy thì cũng là
chim thường thôi"
62
. Câu nói đó chứng tỏ Trần Quốc Tuấn đã coi trọng vai
trò của người lính như thế nào.
Tư tưởng đó của người đứng đầu quân đội đã có ảnh hưởng rất lớn
trong toàn quân. Trong quân đội nhà Trần đã xuất hiện nhiều đạo quân "phụ
tử", đoàn kết, kỷ luật nghiêm, mưu trí, dũng cảm. Sử sách ca ngợi các đạo
quân vương hầu của Trần Quốc Tuấn, Trần Nhật Duật, đạo quân "phụ tử
chi binh" của Phạm Ngũ Lão, v.v.. Sách Đại Việt sử ký toàn thư chép về
Phạm Ngũ Lão và đạo quân của ông như sau: "Ông huấn luyện quân đội rất
có kỷ luật, đối đãi tướng hiệu tựa như người nhà, cùng đồng cam cộng khổ
với binh sĩ, cho nên quân đi tới đâu, không ai dám chống; tất cả chiến lợi
phẩm thu được đều sung vào kho quân, coi của cải như không, là bậc danh
