Sơn - Thiệu Hóa - Quảng Xương đều thuộc Thanh Hóa ngày nay; Trần
Lãm ở Lạc Đạo - Nam Định; trang trại của Nguyễn Nê, Nguyễn Thủ Tiệp ở
Tiên Du, Bắc Ninh; trang ấp của Phạm Bạch Hổ ở Đằng Châu, Hưng Yên...
Vào thế kỷ X, bộ phận ruộng đất này chiếm một tỷ lệ nhỏ, tuy nằm ngoài
nghĩa vụ tô thuế của nhà nước nhưng không đáng kể nên chưa thấy có sự
can thiệp của nhà nước. Sang nhà Lý, bộ phận ruộng đất này đã trở thành
phổ biến hơn xuất phát từ nhiều nguồn: nông dân khai khẩn tự canh ngoài
sự kiểm soát của nhà nước, ruộng phong cấp cho công thần, quan lại bị
chiếm giữ, mua bán. Vào đầu thế kỷ XII, sử chép nhiều sự kiện xác nhận sự
có mặt của ruộng tư trong xã hội. Năm 1128, Vua Lý Thần Tông hạ chiếu:
"Phàm dân có ruộng đất bị sung công cùng là bị tội phải làm điền nhi thì
đều được tha cả"
10
, năm 1135, Vua Lý Thần Tông lại ra lệnh: "Những
người đã bán ruộng ao không được trả tăng tiền lên mà chuộc lại làm trái
thì phải tội"
11
. Tiếp theo Lý Thần Tông, Vua Lý Anh Tông cũng đã xuống
chiếu về việc mua bán ruộng đất. Sang đời Lý Cao Tông, vào đầu thế kỷ
XIII, năm 1205 quy định: "Hai người nào mà tranh ruộng đất, sản vật hễ
một người đem dâng nạp rồi thì vua chẳng hỏi tình lý phải trái thế nào đều
tịch thu sung công"
12
. Nhưng hai năm sau, nhà vua lại hạ lệnh trả lại ruộng
đất đó để tránh sự oán thán của dân.
Hiện tượng mua bán, tranh chấp, sung công ruộng đất như trên đã
chứng minh sự hiện diện phổ biến của một bộ phận ruộng đất tư hữu trong
ruộng đất nông nghiệp vào cuối thời kỳ này. Với tính năng động vốn có, bộ
phận ruộng đất tư hữu này đã tạo nên những biến động dù chỉ mới là bước
đầu trong kết cấu ruộng đất nông nghiệp. Không những thế, nó đã tác động
và kích thích mạnh đến sản xuất của các chủ sở hữu, tạo nên một nền nông
nghiệp phồn vinh, đặc biệt vào các thế kỷ XI - đầu thế kỷ XIII trong buổi
đầu của kỷ nguyên Đại Việt.
Cùng với nông nghiệp là công thương nghiệp. Phải nói ngay rằng về
công thương nghiệp, cụ thể là thủ công nghiệp và thương nghiệp thời kỳ
này đã kế thừa và phát triển những thành tựu từ trước, tạo nên một bộ mặt
công thương nghiệp tương đối sầm uất. Trước hết phải nói đến một nghề
