Sách Đại Nam thực lục tiền biên mô tả lũy Trường Dục: "cao 1 trượng 5 thước, ngoài
đóng gỗ lim, trong đắp đất, làm 5 bậc, voi ngựa đi được, dựa núi men khe, dài hơn 3.000
trượng, mỗi trượng đặt một khẩu pháo quá sơn, cách 3 hoặc 5 trượng lập một pháo đài, đặt
một khẩu súng nòng lớn. Thuốc đạn chứa như núi. Mấy tháng đắp xong luỹ, thành một nơi
ngăn chặn hẳn hai miền Nam - Bắc. Lại đặt xích sắt chắn ngang các cửa biển Nhật Lệ và
Minh Linh"
85
.
Mùa đông năm Canh Ngọ (1630), Đào Duy Từ khuyên chúa Nguyễn xuất quân đánh
chiếm châu Nam Bố Chính (Bố Trạch, Quảng Bình). Bấy giờ, tướng Trịnh là Nguyễn Khắc
Kham giữ châu Bắc Bố Chính, còn châu Nam Bố Chính do Tri châu Nguyễn Tịch trấn giữ.
Đào Duy Từ khuyên chúa Nguyễn nên đánh lấy vùng đất của Nguyễn Tịch trước, để giữ sông
Gianh, tạo ra một vùng đệm ngăn cách hẳn miền Nam của chúa Nguyễn với miền Bắc của
chúa Trịnh. Chúa Nguyễn tán đồng, bèn cử Nguyễn Đình Hùng dẫn quân đi đánh. Nguyễn
Đình Hùng dẫn quân đánh úp quân Trịnh, chém chết Nguyễn Tịch, chiếm Nam Bố Chính đặt
làm dinh Bố Chính (dinh Ngói), biến sông Gianh làm ranh giới Nam - Bắc, đặt 24 thuyền
quân do Trương Phước Phấn chỉ huy trấn giữ.
Năm Tân Mùi (1631), sau khi cùng Nguyễn Hữu Dật đi Quảng Bình xem xét hình thế
sông núi, Đào Duy Từ bàn với chúa Nguyễn rằng: "Tôi xem từ cửa biển Nhật Lệ đến núi Đâu
Mâu thuộc Đồng Hới ngoài có khe ngòi sâu, bùn lầy, dùng để làm hào, trong đắp lũy dài, lại
hiểm hơn lũy Trường Dục gấp 10 lần”
86
. Lúc đầu, chúa Nguyễn thấy công việc khó khăn, tốn
kém, e ngại không làm; nhưng trước lời lẽ thuyết phục, khẩn thiết của Đào Duy Từ, chúa
Nguyễn lại nghe theo và sai Đào Duy Từ cùng Nguyễn Hữu Dật đảm trách đốc thúc việc xây
đắp lũy Thầy (lũy Thầy dưới triều Nguyễn sau này được đổi tên là Định Bắc trường thành,
hay trường thành Quảng Bình). Công trình quân sự này đúng như dân gian xác nhận: "Dẫu
rằng có cánh khó qua Lũy Thầy". Và, trên thực tế, lũy Thầy đã góp phần chủ yếu để quân
Nguyễn ngăn chặn hiệu quả tất cả các cuộc tấn công xuống phía Nam của quân Trịnh.
Năm Nhâm Dần (1632), sau khi đánh tan quân Trịnh vào xâm lấn Nam Bố Chính,
chúa Nguyễn quyết định đắp lũy Trấn Ninh. Nguyễn Hữu Tiến và Nguyễn Hữu Dật được giao
trông coi công việc đắp lũy này. Vài tháng sau, lũy Trấn Ninh hoàn thành. Từ đó, với các
chiến lũy kế tiếp nhau, công việc phòng thủ của quân Nguyễn càng trở nên vững vàng hơn
87
.
Mùa đông năm Quý Dậu (1633), Trình Tráng đem quân thuỷ bộ tiến công Nam Bố
Chính. Quân Trịnh tiến thẳng đến cửa biển Nhật Lệ. Chúa Nguyễn cử Nguyễn Hữu Dật đem
quân đi chống cự. Nguyễn Hữu Dật bèn đắp thêm lũy Trường Sa để hộ vệ chính lũy (lũy
Thầy). Quân Trịnh tổ chức tấn công liên tiếp khoảng 10 ngày nhưng đều bị chặn lại trước hệ
thống lũy vững chắc. Nhận thấy quân Trịnh tinh thần hoang mang, nhuệ khí giảm sút, Nguyễn
Hữu Dật bất ngờ mang quân xông ra đánh dữ dội. Quân Trịnh bị thiệt hại quá nửa. Trịnh
Tráng bèn cử người giữ châu Bắc Bố Chính, rồi dẫn quân về Đông Đô
88
.
