II- TƯ TƯỞNG QUÂN SỰ
Trong khoảng thời gian từ năm Đinh Hợi (1527) đến trước khi phong trào nông dân
Tây Sơn bùng nổ vào năm Tân Mão (1771), đất nước ta có ba hệ thống chính quyền song
song, hoặc liên tiếp tồn tại: chính quyền của nhà Mạc ở Thăng Long (1527-1592) và Cao
Bằng (1592-1677), chính quyền của vua Lê - chúa Trịnh ở Thanh Hóa (1533-1592) và Thăng
Long (1592-1778), chính quyền họ Nguyễn ở Thuận Hóa (1558-1783). Trong ba thế lực cầm
quyền trên, mỗi thế lực có những quan điểm tư tưởng quân sự độc lập và mỗi nội dung lại
được biểu hiện không đồng đều ở từng thời kỳ nhất định trong hơn 200 năm lịch sử của giai
đoạn đầy biến động này.
1. Xây dựng lực lượng quân đội mạnh làm công cụ để tranh giành quyền lực, làm chỗ dựa cho sự tồn tại của các thế
lực phong kiến
Triều Lê là một triều đại được lập nên sau chiến công đánh đuổi giặc ngoại bang xâm
lược, giải phóng dân tộc, giải phóng đất nước. Một trăm năm của triều đại Lê Sơ là một thời
kỳ rạng rỡ bậc nhất với sự phát triển vượt bậc của chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa, quân sự,
tư tưởng trong lịch sử phong kiến Việt Nam. Mặc dù các vua Lê Sơ cầm quyền trong hơn 20
năm đầu thế kỷ XVI đã đẩy đất nước vào khủng hoảng trầm trọng, nhưng công lao và thành
tựu rạng rỡ của triều đại này đã bén rễ ăn sâu vào tâm thức người dân, không vì những hạn
chế, suy đồi trong một vài đời vua mà dễ dàng bị hủy hoại.
Trong khi đó, Mạc Đăng Dung xuất thân là một võ tướng, nhờ khôn khéo, mưu lược
trong chính trị, nhất là “có công” trong việc đàn áp phong trào khởi nghĩa nông dân mà trở
thành một thế lực lớn. Khi thế lực chính trị - quân sự đã đủ mạnh, năm Đinh Hợi (1527), Mạc
Đăng Dung phế truất hoàng đệ Xuân, xóa bỏ triều Lê, dựng nên triều Mạc.
Dù triều Mạc đã thành hiện hữu, nhưng một bộ phận quan lại, võ tướng vì quyền lợi
đẳng cấp và "tư tưởng trung quân" chính thống không những không chịu thần phục triều Mạc,
mà ngược lại đã nổi dậy chống lại triều Mạc và khôi phục lại triều Lê. Phong trào "phù Lê,
diệt Mạc” đã hình thành và phát triển ở nhiều nơi, đặc biệt nhất là xứ Thanh Hoá - vùng đất
thang mộc của các vua Lê.
Công cuộc trung hưng của nhà Lê chính thức được khởi dựng với sự nghiệp của
Nguyễn Kim. Ông người huyện Tống Sơn (Hà Trung), Thanh Hoá, là con đầu của Trừng quốc
công Nguyễn Văn Lựu, từng làm quan trong triều. Khi Mạc Đăng Dung cướp ngôi, Nguyễn
Kim lánh sang vùng Sầm Châu (Sầm Nưa, Lào) nương náu. Được vua Ai Lao lúc đó là Sạ
