Cũng từ sau chuyến ra nước ngoài, được nghiên cứu quân đội nước
ngoài, Phan Bội Châu bộc lộ ý tưởng xây dựng quân đội Việt Nam mới.
Trong tác phẩm Tân Việt Nam (1907), trên cơ sở khẳng định quân đội là lực
lượng đóng vai trò quan trọng đối với sự tồn vong của đất nước, ông cho
rằng, nhà nước và nhân dân phải chăm lo xây dựng quân đội, phải "kính
trọng lính", có chính sách đối với gia đình những người lính tử trận; và
"người nào cũng có trách nhiệm giữ nước, người nào cũng có bổn phận đi
lính". Trong tư tưởng của Phan Bội Châu, quân đội Việt Nam mới không
chỉ có số lượng đông, cơ cấu gồm cả lục quân, thủy quân mà phải có chất
lượng thông qua việc giáo dục rèn luyện cả về tinh thần chiến đấu, chuyên
môn nghiệp vụ, trong đó giáo dục về lý tưởng chiến đấu được đặt lên hàng
đầu và là công việc thường xuyên. Đó là một quân đội yêu nước, căm thù
giặc, sẵn sàng hy sinh vì nền độc lập dân tộc. Ngoài nhiệm vụ chiến đấu
chống kẻ thù, người lính nước Việt Nam mới còn phải thực hiện tốt các
nhiệm vụ giúp người làm ruộng, người đi buôn, mở đất dời dân làm cho thế
nước thêm lớn.
Năm 1911, Cách mạng Tân Hợi ở Trung Quốc thành công. Đầu
năm 1912, từ Xiêm, Phan Bội Châu đến Quảng Đông (Trung Quốc) tập hợp
lực lượng, quyết định thủ tiêu Duy tân Hội, tuyên bố thành lập Việt Nam
Quang phục Hội. Việt Nam Quang phục Hội đề ra bộ máy Việt Nam quân
chính phủ gồm các bộ: Bộ Tổng vụ, Bộ Bình nghị, Bộ Chấp hành và các cơ
quan phụ trách công việc của một nhà nước cách mạng trong cả nước.
Hoàng Trọng Mậu và Lương Lập Nham (Lương Ngọc Quyến), hai học viên
quân sự xuất sắc của phong trào Đông du được cử giữ chức Quân vụ ủy
viên để điều hành mọi việc về quân sự và quốc phòng.
Xuất phát từ yêu cầu phải xây dựng một quân đội chính quy, thực
hiện mục tiêu "đánh đuổi giặc Pháp, khôi phục nước Việt Nam và thành lập
nước Cộng hòa dân chủ"
31
, Việt Nam Quang phục Hội quyết định thành lập
Quang phục quân. Quang phục quân gồm những người được tuyển mộ
trong đồng bào miền núi gần biên giới Trung - Việt; cán bộ chỉ huy đều là
các sĩ quan và học viên quân sự đã tốt nghiệp Trường Sĩ quan Bắc Kinh,
