Cụ Kimengô, tuổi đã chín mươi, là một cựu chiến sĩ của quân đội cách
mạng, một trong những người sáng lập Cộng hòa da đen...”
85
. Bài báo được
Nguyễn Ái Quốc viết từ năm 1922, lễ kỷ niệm 50 năm ngày thành lập nước
Cộng hòa Phi vào năm 1998, nghĩa là cách mạng Phi phải trải qua một thời
gian lâu dài đấu tranh gian khổ mới thành công vào năm 1948. Với một câu
chuyện tưởng tượng và mốc thời gian tượng trưng đó bài viết chứa đựng
một hàm ý sâu sắc, nêu lên một nhận định khác với quan điểm phổ biến ở
Quốc tế Cộng sản thời đó là: Cách mạng giải phóng thuộc địa nhất định
thành công, nhưng sự thành công đó không phải diễn ra suôn sẻ, dễ dàng,
chóng vánh, mà trái lại, đó là một cuộc đấu tranh vũ trang lâu dài, đầy gian
khổ và hy sinh. Thực tiễn lịch sử cách mạng vô sản ở các nước thuộc địa
diễn ra đúng như nhận định sáng suốt đó.
Giữa năm 1923, Nguyễn Ái Quốc sang Mátxcơva. Người làm việc
tại Ban Phương Đông của Quốc tế Cộng sản. Tháng 10 năm đó, Người
tham dự Đại hội Quốc tế Nông dân và được Đại hội bầu vào Đoàn Chủ tịch
Hội đồng Quốc tế Nông dân. Phát biểu tại Đại hội, Nguyễn Ái Quốc nói:
“Tôi cũng xin nhắc lại rằng các đồng chí đã lên tiếng chống chiến tranh, đòi
hòa bình các đồng chí đã nói đến một chính quyền vô sản và việc lật đổ chủ
nghĩa tư bản. Nhưng tất cả những điều các đồng chí nói ở đây sẽ trở thành
vô ích, nếu các đồng chí quên mất cái yếu tố quân phiệt thực dân. Các đồng
chí đều biết những sự kiện. Trong chiến tranh thế giới, chỉ riêng ở nước
Pháp, người ta đã đưa từ các thuộc địa về gần một triệu người bản xứ để
tham gia chiến tranh... Tôi phải nhắc lại với các đồng chí rằng Quốc tế của
các đồng chí chỉ trở thành một quốc tế thực sự khi mà không những nông
dân phương Tây, mà cả nông dân ở phương Đông, nhất là nông dân ở các
thuộc địa... đều tham gia Quốc tế của các đồng chí"
86
.
Tháng 6-1924, Người tham dự Đại hội lần thứ V Quốc tế Cộng sản.
Tại diễn đàn đại hội, Nguyễn Ái Quốc đã ba lần đọc tham luận về vấn đề
dân tộc thuộc địa vào các phiên họp thứ 8 (ngày 23-6-1924), thứ 22 (ngày
l-7-1924), thứ 25 (ngày 3-7-1924). Người đặt vấn đề là sẽ tận dụng mọi cơ
hội có được, sẽ gợi ra những vấn đề để thức tỉnh các đồng chí trong Quốc tế
