Sau Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ tám, với
tầm nhìn chiến lược và nhận thức đúng chiều hướng phát triển của Chiến
tranh thế giới thứ hai, của khu vực châu Á - Thái Bình Dương, lãnh tụ
Nguyễn Ái Quốc dự đoán: “1945 Việt Nam độc lập”
76
. Dự đoán Việt Nam
độc lập năm 1945, điều đó có nghĩa là cách mạng cần chuẩn bị lực lượng
để chớp lấy thời cơ lịch sử vào năm đó.
Cuối tháng 10-1944, nhận định về tình hình và mâu thuẫn của địch
ở Đông Dương, lãnh tụ Hồ Chí Minh nhắc nhở cán bộ: “Hiện nay, đế quốc
Pháp và phát xít Nhật ở Đông Dương không khác gì hai con gà trống cùng
nhốt trong một chuồng. Trước sau chúng cũng chọi nhau. Cả hai con đều bị
thương, có con què. Làm cách mạng phải biết dựa vào thời cơ và phải nhìn
chung phong trào mọi nơi, mọi chốn mới chắc thắng”
77
. Đúng như nhận
định của Người, đêm ngày 9-3-1945, phát xít Nhật ở Đông Dương thực
hiện “kế hoạch Mei” đảo chính Pháp. Trước khi hành động, chúng gửi tối
hậu thư cho Toàn quyền Pháp ở Đông Dương là Đờcu đòi các lực lượng vũ
trang, mọi tổ chức của Pháp phải đặt dưới sự chỉ huy và giám sát của Nhật.
Lúc 21 giờ 20 phút, quân Nhật chiếm Phủ Toàn quyền Đông Dương; 22
giờ, chúng nổ súng tấn công tất cả các trung tâm quyền lực của thực dân
Pháp trên toàn cõi Đông Dương. Không đầy 24 giờ sau, toàn bộ quân Pháp
ở Đông Dương gồm 8 vạn quân bị tước vũ khí; hầu hết những viên cầm
đầu, từ Toàn quyền Đờcu đến các tướng Moócđăng và Emê đều bị quân
Nhật bắt. Cuộc đảo chính diễn ra chóng vánh của phát xít Nhật đã kết liễu
chế độ thuộc địa của thực dân Pháp trên bán đảo Đông Dương.
Nắm chắc chủ trương, thời cơ khởi nghĩa và chủ động, nhạy bén
trước thời cuộc, ngay trong đêm Nhật nổ súng đảo chính Pháp, Hội nghị
Ban Thường vụ Trung ương Đảng mở rộng được khai mạc dưới sự chủ trì
của Tổng Bí thư Trường Chinh (lúc này lãnh tụ Hồ Chí Minh đang công tác
ở Côn Minh, Trung Quốc). Ngày 12-3-1945, Ban Thường vụ Trung ương
Đảng ra Chỉ thị Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta. Chỉ thị
nêu rõ nhận định rất quan trọng là: “Mặc dầu tình hình chính trị khủng
hoảng sâu sắc, nhưng điều kiện khởi nghĩa ở Đông Dương hiện nay chưa
