Từ vĩ tuyến 16 trở ra Bắc, dưới danh nghĩa quân Đồng minh, 20 vạn
quân Tưởng Giới Thạch đã tràn vào Hà Nội và hầu khắp các tỉnh miền Bắc.
Có “kim bài” của Hội nghị Pốtxđam, quân Tưởng lộng hành, nuôi ý đồ
thực hiện âm mưu tiêu diệt Đảng Cộng sản Đông Dương, phá tan Việt
Minh, lật đổ chính quyền cách mạng và thành lập một chính phủ thân
Tưởng. Do vậy, theo quân Tưởng vào Việt Nam là lực lượng Việt Nam
Quốc dân Đảng (còn gọi là Việt Quốc) và Việt Nam Cách mạng Đồng minh
Hội (còn gọi là Việt Cách). Được sự hậu thuẫn của quân Tưởng Giới
Thạch, những lực lượng này giúp các thế lực phản cách mạng tiến hành
chống phá, cướp chính quyền ở nhiều nơi như: Yên Bái, Móng Cái, Vĩnh
Yên. Đội quân này gây ra nhiều vụ cướp bóc, giết người và tuyên truyền,
kích động quẩn chúng chống lại chính quyền cách mạng... Từ vĩ tuyến 16
trở vào Nam, dưới danh nghĩa giải giáp quân Nhật, quân Anh tiến vào Việt
Nam, nhưng thực chất là để dọn đường, tạo điều kiện cho thực dân Pháp
quay trở lại xâm lược Đông Dương.
Về phía thực dân Pháp, ngay sau khi Nhật Bản đầu hàng quân Đồng
minh, chính phủ Đờ Gôn (De Gaulle) đã cử một đạo quân viễn chinh sang
Đông Dương do tướng Lơcơléc (Leclerc) chỉ huy; đồng thời, cử Đô đốc
Đácgiăngliơ (D' Argenlieu) sang làm Cao uỷ Pháp ở Đông Dương với “sứ
mệnh đầu tiên của Cao uỷ là khôi phục lại chủ quyền của Pháp trên lãnh
thổ Liên bang Đông Dương. Tướng chỉ huy tối cao của các lực lượng quân
sự tại Viễn Đông chịu trách nhiệm dưới quyền Cao uỷ thi hành mọi biện
pháp quân sự cần thiết nhằm khôi phục chủ quyền đó”
5
. Ngày 2-9-1945,
trong khi nhân dân Sài Gòn - Chợ Lớn tổ chức mít tinh chào mừng ngày
độc lập quân Pháp đã nấp trong Nhà thờ lớn và xả súng bắn, làm 47 người
chết, nhiều người bị thương.
Khi đó, nền kinh tế Việt Nam vốn nghèo nàn, lạc hậu, lại bị chiến
tranh tàn phá nặng nề. Nạn lụt lớn vào tháng 8-1945 làm vỡ đê 9 tỉnh đồng
bằng Bắc Bộ khiến cho mùa màng thu được rất thấp. Sau lụt lớn lại là hạn
hán kéo dài làm cho nhiều diện tích đất canh tác bị bỏ hoang. Sản xuất
công nghiệp, thủ công nghiệp vốn nhỏ bé, kiệt quệ nay càng trở nên đình
