Trong hoạt động kháng chiến và kiến quốc, có những thời điểm khó
khăn, với tư tưởng “lùi một bước để tiến ba bước” ta buộc phải chấp nhận
những nhân nhượng có tính nguyên tắc để phân hoá, gạt bớt những đòn tiến
công của đối phương. Đó đều là những quyết định mang tính tích cực
chẳng hạn như việc chấp nhận cho người của các đảng phái đối lập, tay sai
tham gia Chính phủ liên hiệp; ký với Pháp Hiệp định Sơ bộ 6-3, Tạm ước
14-9... Thậm chí tháng 10-1945, Đảng còn phải đưa ra một quyết định “đau
đớn” là “tự giải tán”.
Trên cơ sở quán triệt tư tưởng “nước lấy dân làm gốc, trong công
cuộc kháng chiến, kiến quốc, lực lượng chính là ở dân”, trong kháng chiến
chống Pháp, các tổ chức cứu quốc như: Công nhân cứu quốc, Nông dân
cứu quốc, Thanh niên cứu quốc, Phụ nữ cứu quốc... đã quy tụ chung quanh
Mặt trận Việt Minh. Nhằm mở rộng và tập hợp lực lượng, tháng 5-1946,
Hội liên hiệp quốc dân Việt Nam (Liên Việt) được thành lập. Hội Liên Việt
đã quy tụ cả những người của Việt Minh lẫn các tổ chức đảng phái, tôn
giáo, giới nhân sĩ, trí thức chưa có điều kiện tham gia Việt Minh.
Trong kháng chiến chống Mỹ, ở miền Bắc, hệ thống chính quyền từ
Trung ương xuống địa phương được kiện toàn nhằm đáp ứng với thời kỳ
quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà thay
đổi theo hướng chuyên chính vô sản, thực thi những cải tạo lớn đối với nền
kinh tế quốc dân và xây dựng cơ sở vật chất ban đầu cho chủ nghĩa xã hội.
Trong khi đó thì ở miền Nam, Mặt trận dân tộc giải phóng ra đời (1960)
nhằm tập hợp mọi tầng lớp nhân dân, không phân biệt giai cấp, đảng phái,
tôn giáo, xu hướng chính trị cùng đấu tranh chống đế quốc Mỹ xâm lược và
đánh đổ các lực lượng tay sai phản động; thực hiện độc lập dân tộc, dân
chủ, hoà bình, trung lập, tiến tới thống nhất Tổ quốc. Mặt trận dân tộc giải
phóng đã đóng vai trò người điều hành hoạt động của chính quyền cách
mạng trong các vùng căn cứ kháng chiến, vùng giải phóng, vùng tự do...
Năm 1969, Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam
Việt Nam ra đời đảm đương vai trò của Mặt trận dân tộc giải phóng. Sự
