Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, chế độ dân chủ nhân dân
tuy vừa ra đời, nhưng đã tỏ rõ tính ưu việt và khả năng to lớn để động viên
toàn dân đưa nền kinh tế nước nhà từ chỗ gần như kiệt quệ đã nhanh chóng
hồi phục. Sau khi đẩy lùi được “giặc đói”, mặc dù vẫn trong vòng vây của
thù trong, giặc ngoài, Việt Nam đã từng bước xây dựng được một nền kinh
tế kháng chiến độc lập, tự chủ, nhanh chóng thoát khỏi sự lệ thuộc vào nền
kinh tế thực dân.
Bước vào kháng chiến chống đế quốc Mỹ, phát huy tính ưu việt của
chế độ xã hội chủ nghĩa bước đầu được xây dựng trên miền Bắc, cùng với
việc tập trung xây dựng cơ sở vật chất ban đầu cho chủ nghĩa xã hội, nhân
dân Việt Nam đã xây dựng được một nền kinh tế kháng chiến ngay trong
hoàn cảnh chiến tranh ác liệt. Trong quá trình phát triển kinh tế, thì kinh tế
quốc phòng và kinh tế tập thể được coi là nòng cốt. Việc triển khai, tổ chức
lại nền sản xuất ở miền Bắc, một mặt nhằm từng bước nâng cao đời sống
cho nhân dân, nhưng mặt khác cũng là để góp phần tăng cường tiềm lực
quốc phòng cho đất nước trong điều kiện chiến tranh.
Trong tư tưởng xây dựng nền quốc phòng toàn dân, nội dung xây
dựng kinh tế được hiểu là bao hàm sự kết hợp chặt chẽ giữa kinh tế với
quốc phòng, quốc phòng với kinh tế. Sự kết hợp đó vừa đáp ứng được yêu
cầu nhanh chóng phát triển kinh tế, vừa củng cố được tiềm lực quốc phòng
ngày càng vững mạnh. Kinh tế và quốc phòng là hai mặt thống nhất trong
một chỉnh thể. Việc kết hợp chặt chẽ hai mặt đó trong quá trình kháng
chiến và kiến quốc là một đòi hỏi tất yếu khách quan bởi nền kinh tế có
phát triển, có tạo ra được nhiều cơ sở vật chất - kỹ thuật thì mới tăng cường
được tiềm lực quốc phòng, ngược lại nền quốc phòng toàn dân vững mạnh
sẽ bảo đảm cho nền kinh tế phát triển ổn định và vững chắc. Tuy nhiên, nói
như vậy không có nghĩa là hễ có kinh tế mạnh, thì có nền quốc phòng
mạnh. Điều này đã được chứng minh rất rõ trong lịch sử quân sự thế giới.
Do sự chi phối của những đặc điểm trong một nền kinh tế sản xuất nhỏ,
phát triển thiếu đồng bộ, bên cạnh những yêu cầu riêng của quá trình xây
