Thời Lê Trung Hưng, Nguyễn Phúc Nguyên chiêu nạp Đào Duy Từ
làm quân sư. Đào Duy Từ không chỉ am hiểu thời thế, giúp chúa Nguyễn
vạch ra kế hoạch quan trọng đối phó hiệu quả với chúa Trịnh ở Đàng Ngoài
mà còn để lại một pho binh thư rất có giá trị. Đó là Hổ trướng khu cơ
57
.
Trong Hổ trướng khu cơ, Đào Duy Từ cho rằng: Tướng là vấn đề quan
trọng của nhà nước. Tướng cần mưu hơn cần dũng. Đạo làm tướng lấy
nhân nghĩa làm đầu. Điều cốt yếu là ở nhân tâm. Tướng không dốc lòng
nhân thì không thể cố kết nhân tâm được. Tướng phải biết nghĩa. Nghĩa đã
rõ thì dốc lòng trung báo ơn nước; xử sự đúng lẽ phải thì duy trì được lòng
người
58
. Cùng với nhân và nghĩa, người làm tướng phải có đủ sáu điều khác
như: Tín, Trí, Minh, Tài năng, Cương dũng và Nghiêm. Đào Duy Từ rất
khắt khe trong quan niệm chọn tướng, dùng người. Vận dụng binh pháp
vào thực tiễn, ông đặc biệt lưu ý đến phương thức tuyển chọn tướng sĩ.
Buổi đầu thế và lực còn yếu, ông trình chúa Nguyễn chỉ chọn tướng chủ
yếu trong dòng tôn thất. Khi thế và lực đã vững lên rồi thì mở rộng sự
tuyển chọn. Chính ông đã phát hiện và bồi dưỡng nhiều người trở thành
tướng lĩnh tài ba, tiêu biểu là Nguyễn Hữu Tiến giỏi cầm quân.
Thời Tây Sơn, Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ cũng rất chú trọng chọn
dùng tướng giỏi và khi đã lựa chọn thì giao cho họ đủ quyền. Xuất phát từ
quan điểm đó, khi lên ngôi Hoàng đế (1778), Nguyễn Nhạc xuống chiếu
phong cho nhiều tướng lĩnh có công lớn. Đặc biệt, khi cầm quân ra Bắc lần
thứ hai (1788), Nguyễn Huệ thành lập Bộ chỉ huy Tây Sơn đặt đại bản
doanh ở Thăng Long để cai quản Bắc Hà. Trước lúc trở về Phú Xuân,
Nguyễn Huệ dặn dò các tướng rằng: Sở và Lân là nanh vuốt của ta; Dũng
và Ngôn là tâm phúc của ta; Tuyết là cháu ta; còn Nhậm thì vừa là bề tôi
vừa là khách của ta. Nay ta giao cho các người cả 11 trấn trong toàn hạt.
Những việc quan trọng đều cho tùy cơ mà làm
59
. Được tin tưởng, giao cho
đủ quyền, các tướng lĩnh trong Bộ chỉ huy Tây Sơn đã đồng lòng, hiệp sức
lo chung công việc, hoàn thành các nhiệm vụ, "xứng đáng với sự trông đợi"
của Nguyễn Huệ.
