số quân là 30 vạn”
25
. Sách Đại Nam nhất thống chí cũng cho rằng số quân
của Mai Hắc Đế đông tới 30 vạn người
26
. Tuy các cuốn sách đó không viết
rõ số lượng quân Lâm Ấp, Chân Lạp tham gia khởi nghĩa là bao nhiêu,
nhưng rõ ràng là Mai Hắc Đế đã liên kết được với một số quốc gia trong
khu vực cùng chống ách đô hộ phương Bắc. Sự tham gia đông đảo của dân
chúng khiến cho cuộc khởi nghĩa có quy mô rộng lớn, tính chất toàn dân
rộng rãi. Trên cơ sở đó, Mai Hắc Đế quyết định đưa quân ra Bắc đánh vào
sào huyệt của chính quyền đô hộ nhà Đường, thu lại giang sơn, giữ nền độc
lập được gần 10 năm.
Cuộc khởi nghĩa Lam Sơn (1418-1427) cũng là cuộc khởi nghĩa có
tính chất toàn dân rộng rãi, đánh dấu một bước chuyển quan trọng. Nguyễn
Trãi - nhà tư tưởng lớn của thời đại đến với Lê Lợi bằng cuốn Bình Ngô
sách, tác phẩm kết tinh những suy nghĩ sâu sắc của ông về kế sách đánh
đuổi quân xâm lược. Bình Ngô sách là tập sách “hiến mưu chước lớn,
không nói đến việc đánh vào thành mà lại khéo nói đến việc đánh vào lòng
người”. Lê Lợi đánh giá cao kế sách đó và phong cho Nguyễn Trãi chức
Tuyên phụng đại phu Hàn lâm thừa chỉ, luôn giữ bên cạnh để cùng bàn
mưu, tính kế lãnh đạo khởi nghĩa. Đáp lại niềm tin cậy của Lê Lợi, Nguyễn
Trãi đem tất cả tài năng và nghị lực cống hiến cho sự nghiệp giải phóng dân
tộc.
Tư tưởng lớn và bao trùm của Nguyễn Trãi là tư tưởng nhân nghĩa.
Ông khẳng định: “Phàm mưu việc lớn phải lấy nhân nghĩa làm gốc, nên
công to phải lấy nhân nghĩa làm đầu. Chỉ có nhân nghĩa thì công việc mới
vẹn toàn”
27
. “Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân. Quân điếu phạt trước lo trừ
bạo”
28
. Nội dung cơ bản của tư tưởng đó là lòng yêu nước, thương dân kết
hợp với ý chí hòa bình và lòng nhân đạo cao cả. Theo ông, lòng yêu nước
phải gắn liền với thương dân; bởi nước với dân là một và dưới bầu trời dân
là “quý nhất”. Vì vậy, ông luôn hướng về dân, cảm thông sâu sắc nỗi thống
khổ của nhân dân dưới ách thống trị của quân xâm lược. Ông thấy rõ vai trò
của nhân dân trong lao động sản xuất và ghi nhớ công ơn đó: “Ăn lộc đền
ơn kẻ cấy cày”
29
. Đồng thời, ông cũng thấy rõ sức mạnh vĩ đại của dân
