Trong bài Tựa, cụ Nguyễn Hiến Lê không cho biết nhà Rencontre in xong
tập Di sản phương Đông (nhan đề tiếng Pháp là Notre Héritage Oriental)
năm nào, cụ chỉ bảo: “nhà Rencontre ở Lausanne (Thuỵ Sĩ) cuối năm 1970
mới in xong toàn bộ [Lịch sử văn minh] bản tiếng Pháp”
, nên ta chỉ có
thể tạm đoán rằng bốn dòng sau đây ở cuối bảng Niên biểu lịch sử Ấn Độ là
do nhà Recontre bổ sung vì trong bản tiếng Anh không có:
………
1935
….
Sắc lệnh Chính phủ Ấn Độ (thành lập Liên bang Ấn).
1945 – 1946
….
Hội nghị Simla và hội nghị New Delhi.
………
1947
….
Ấn Độ tách ra thành Hindoustan (Ấn) và Pakistan (Hồi).
………
1948
….
Ấn Độ độc lập – Gandhi bị ám sát.
Ở cuối sách có bảng Danh từ Ấn, Hồi do Pháp phiên âm có lẽ là cũng do
nhà Rencontre lập vì bản tiếng Anh không có và vì mục từ Trimurti trong
bảng đó được giải thích là: tượng thần Shiva có ba mặt; cách giải thích đó
xem ra không phù hợp với lời này của Will Durant: “Người Ấn cho rằng
đời sống cũng như vũ trụ, qua ba giai đoạn liên tiếp: sinh, trưởng rồi diệt.
Vì vậy có ba thứ thần: thần Brahma, đức Sáng tạo; thần Vichnou, đức Bảo
tồn; và thần Shiva, đức Huỷ diệt: đó là Trimurti, tức “ba hình thức” mà tất
cả các người Ấn, trừ những tín đồ Jaïn [và Hồi giáo, dĩ nhiên] đều
theo”
Ngược lại, trong bản tiếng Anh có nhiều chi tiết mà bản Việt dịch lại không
có, ví dụ như hai câu sau đây ở cuối Tiết VI – Chương IX: It was Gandhi s
task to unify India; and he accomplished it. Other tasks await other men
(Tạm dịch: Đó là nghĩa vụ thống nhất Ấn Độ của Gandhi, và Ngài đã hoàn
thành được nghĩa vụ đó. Còn những nghĩa vụ khác thì dành cho những
người khác).
Có thể những chỗ thiếu sót đó là do sách in thiếu mà cũng có thể do nhà
Rencontre hoặc cụ Nguyễn Hiến Lê lược bỏ. Vì không có bản tiếng Pháp
nên tôi tạm đoán như vậy và vì không có bản tiếng Pháp nên tôi tạm xem
