LỊCH SỬ VĂN MINH ẤN ĐỘ - Trang 24

đặt lên hàng đầu trong ngành cổ học. Chúng ta không phủ nhận những tiến
bộ và ích lợi của khoa học, kỹ thuật phương Tây, nhưng chúng ta cũng là
đương nạn nhân điêu đứng nhất, tủi nhục nhất của những tiến bộ đó, chúng
ta đã thấy phương Tây có một lực lượng phi thường, lên được cung trăng,
có thể làm cho địa cầu tan tành trong nháy mắt, mà họ không ổn định nổi
chính xã hội của họ, lại gây thêm vô số xáo trộn, điêu tàn cho nhân loại.

Còn một lẽ nữa khiến chúng tôi lựa phần Di sản phương Đông. Thực là
điều đáng thẹn, chúng ta là người phương Đông mà chỉ biết lờ mờ về văn
minh phương Đông. Các nhà cựu học tuy thuộc tứ thư, ngũ kinh, lịch sử,
thơ phú Trung Hoa, nhưng đó chỉ mới là một khía cạnh của văn minh
Trung Hoa, còn về Nhật Bản, Ấn Độ, các cụ không biết gì hơn bọn tân học
chúng ta, nghĩa là hầu như chẳng biết gì cả. Chúng ta thường tự hào là nhờ
vị trí của giang sơn mà được tiếp thu của hai nền văn minh Trung và Ấn,
rồi lại do một đại biến cố của lịch sử, tiếp thu được nền văn minh phương
Tây, như vậy là tổng hợp được ba nền văn minh lớn nhất của nhân loại, có
học giả còn khoe rằng nhờ đó mà sau này dân tộc Việt sẽ giơ cao bó đuốc
văn minh, dẫn đường cho nhân loại.

Chúng tôi cũng ước ao như vậy lắm, nhưng xét thực trạng thì phải nhận
rằng từ trước tới nay chúng ta tiếp thu của Trung Hoa mười mà của Ấn Độ
chưa được một. Ngay đạo Phật cũng Hoa hoá rồi mới truyền qua nước ta.
Thời xưa, có vị hoà thượng nào qua Ấn học đạo rồi về truyền lại cho quốc
dân như Pháp Hiển, Huyền Trang không? Có vị cao tăng nào đọc kinh Phật
thẳng từ tiếng Pali không? Mãi tới vài chục năm nay mới có ít người qua
Ấn học và vài vị lác đác viết được dăm ba bài báo hoặc một hai cuốn sách
mỏng. Về lịch sử Ấn Độ chưa có cuốn nào cả, về trường ca vĩ đại và bất hủ
của Ấn, chúng ta chỉ mới được nghe tên thôi: Mahabharata, Ramayana,
Bhagavad Gita, chứ không biết nội dung ra sao, ngay đến triết học và tôn
giáo, chúng ta cũng chỉ biết có đạo Phật và Yoga, còn các kinh Veda và vô
số triết thuyết khác nữa thì cả nước không biết được mấy chục người đã
đọc qua. Nói gì tới âm nhạc, hội hoạ, kiến trúc, khoa học… của Ấn! Chỉ tại