ngoài gồm rất nhiều hình thể khác nhau; và vĩnh cữu mặt dầu hình thể bề
ngoài sinh và diệt. Chủ nghĩa đa thần và ngay cả chủ nghĩa hữu thần là
thuộc về thế giới của Maya và Avidya; đó là những hình thức tín ngưỡng
liên hệ với giác quan và suy tư; nó cần thiết cho đời sống đạo đức của ta
cũng như các ý niệm không gian, thời gian, nguyên nhân, cần thiết cho đời
sống tinh thần của ta, nhưng nó không có một giá trị tuyệt đối, không phải
là một chân lí khách quan.
Theo Sankhara thì không phải đặt vấn đề có Thượng Đế hay không, vì ông
cho Thượng Đế chính là thực thể và mọi vật thể có thể cùng với Thượng
Đế là một
. Nhưng ông nghĩ rằng Thượng Đế có nhân cách không, có
sáng tạo, có cứu thế không, thì là một vấn đề cần phải xét; y như Kant sau
này, ông bảo một thần linh như vậy có hay không, là điều không thể dùng lí
trí mà chứng minh được, chỉ có thể coi đó là một định đề cần thiết cho đời
thực tế; hạng thường nhân chúng ta nhờ tin như vậy mà tâm hồn được an
ổn, hăng hái giữ đạo đức. Một triết gia có thể cúng bái trong bất kì ngôi đền
nào, thờ phụng bất kì thần linh nào, nhưng vẫn vượt lên trên những hình
thức nhất thời của tín ngưỡng quần chúng đó, vì nhận định rõ tính cách lầm
lẫn của đa nguyên với nhất nguyên luận về vạn vật
[đa nguyên đã
không đúng mà nhất nguyên cũng không hẳn]; triết gia thờ chính Thực thể
làm Đấng Tối Cao – cái Thực tể không thể mô tả được, vô cùng bất biến,
thoát ra khỏi thời gian, không gian, nguyên nhân, nó là nguồn gốc và bản
thể của mọi thực tại
. Ta có thể bảo Brahman là “giác”, “tuệ”, là “sung
sướng” nữa, vì Brahman gồm mọi cái tiểu ngã, mà các tiểu ngã này có thể
có những đức đó; bất kì tính từ nào, hình dung từ nào cũng có thể dùng cho
Brahman được, vì Brahman có đủ những đức của vạn vật, Brahman là vạn
vật, vạn vật là Brahman. Tự bản thể, Brahman thuộc về trung tính (neutre),
vì vượt lên trên cá thể và loại thể (genre), vượt lên trên thiện và ác, vượt lên
trên mọi sự phân biệt, mọi đặc tính, mọi thị dục, mọi cứu cánh. Brahman là
nhân và quả, là bản thể bí mật và vô cùng của vũ trụ.
Mục đích của triết học là tìm cái bí mật đó và khi tìm ra rồi thì đắm mình
