Những công trình như vậy làm đổ biết bao huyết hãn của dân chúng.
Nhưng các nghiệp hội và các nhà chỉ huy có bao giờ biết mệt đâu, họ dựng
lên biết bao đền thờ vĩ đại rải rác trên khắp miền Nam Ấn Độ, tới nỗi nhà
chuyên môn hay du khách đứng trước những khối vĩ đại, nhiều như nấm
đó, không làm sao nhớ được những nét đặc biệt của mỗi ngôi đền nữa.
Ở Pattadakal, hoàng hậu Lokamahadevi, một trong số các bà vợ của vua
Chalukyan Vikramaditya II, xây cất ngôi đền Virupaksha để thờ thần Shiva,
đền đó vào hàng lớn nhất của Ấn. Ở Tanjore, phía Nam Madras, Đại vương
Chola Rajaraja, sau khi chiếm được hết miền Nam Ấn và đảo Tích Lan,
chia phần với thần Shiva, dựng cho thần một ngôi đền đẹp đẽ để tượng
trưng quyền năng sáng tạo của thần
. Gần Trichinopoly, phía Tây
Tanjore, trên một ngọn đồi cao, tín đồ giáo phái Vichnou đã xây cất đền
Shri Rangam mà nét đặc biệt là có một madapam gồm rất nhiều cột, như
một “phòng ngàn cột”; mỗi cây cột là một phiến đá nguyên khối chạm trổ
rất kĩ, các thợ Ấn đương làm việc thì phải chạy tán loạn vì bọn xâm lăng
Anh và Pháp bắn xả vào nhau để tranh nhau đất Ấn. Gần đó, ở Madura, hai
anh em Muttu và Trirumala Nayyak đã dựng một đền rộng rãi để thờ thần
Shiva, đền này cũng có một “phòng ngàn cột”, một hồ nước thiêng, và
mười cái cửa gopuram mà bốn cái rất cao, trang hoàng đầy tượng, không
hở một chỗ. Tất cả các công trình kiến trúc đó làm cho chúng ta thực tình là
phải ngộp; chỉ xét những ngôi hiện nay còn đứng vững, chúng ta cũng có
thể tưởng tượng được nghệ thuật kiến trúc dưới triều các vua Vijayanagar
phong phú, đồ sộ ra sao. Sau cùng, ở Rameshvaram, giữa quần đảo người
ta gọi là “Cầu Adam” nối Ấn Độ với Tích Lan, các người Bà La Môn đã bỏ
ra sáu trăm năm (1.200 tới 1.769) để xây một ngôi đền chung quanh là một
trụ quan (portique) vĩ đại dài một ngàn hai trăm thước có hai hàng cột chạm
trổ cực đẹp; đi dọc hành lang đó, không bị nắng dọi, cả triệu khách hành
hương có thể ngắm cảnh rực rỡ thay đổi từng lúc của biển, từ bao nhiêu thế
kỉ nay, họ từ mọi nơi lại để kể lể nỗi khổ và tỏ niềm hi vọng với các thần
linh thản nhiên trên toà.
