cái thật rườm rà mông lung của Hegel, nhưng nhiều đoạn chứa những tư
tưởng sâu sắc nhất trong lịch sử triết lí.
Chúng ta biết được tên vài tác giả, nhưng không biết chút gì về đời sống
của họ, trừ ít điều họ nói về chính họ trong các bài giảng. Những nhân vật
linh động nhất: Yajnavalkya – đàn ông – và Gargi – đàn bà – đáng kể là
những triết gia cổ nhất, Yajanvalkya có giọng sắc bén, gay gắt hơn Gargi.
Các tôn sư và các bạn đồng chức của ông coi ông là có óc canh tân nguy
hiểm, nhưng hậu thế cho học thuyết của ông là cột trụ của chính giáo đáng
tin nhất. Chính ông cho ta biết ông đã rán bỏ hai bà vợ để tu khổ hạnh ra
sao, và đọc đoạn mà một bà vợ, bà Maitreji, gắng thuyết phục ông để bà đi
theo, chúng ta thấy được trong mấy ngàn năm Ấn Độ đã nhiệt tâm tìm hiểu
tôn giáo và triết lí ra sao:
Và lúc đó Yajanavalkya sắp đổi đời sống, bảo: “Maitreyi, anh sắp bỏ xứ
này đây. Để anh quyết định số phận cho em và cho Katyayani”.
Maitreyi bèn hỏi như vầy: “Nếu em làm chủ được cả trái đất và những của
cải trên đó thì em có chắc bất tử không?”. Yajanvalkya đáp: “Không,
không, không thể hy vọng bất tử nhờ của cải được”.
Maitreyi bèn nói: “Những cái không làm cho em bất tử được thì em dùng
nó vào việc gì? Xin anh giảng cho em hiểu”.
Đề tài căn bản trong các Upanishad là tất cả những bí mật của thế giới
không sao hiểu được này: “Chúng ta sinh ra từ đâu? Chúng ta sống ở đâu?
Chúng ta về đâu? Ông là người biết Brahman, xin ông giảng cho chúng tôi
biết do lệnh của ai mà chúng tôi sống trên cõi đời này… Phải do thời gian,
do thiên nhiên, do tất nhiên hay ngẫu nhiên, hay là các nguyên tố
, hay
do đấng mà người ta gọi là Purusha – tức Đấng Tối Cao? Ấn Độ có vô số
những người “không cầu thành triệu phú mà chỉ mong có người giải đáp
những thắc mắc của họ. Trong Upanishad Maitri chúng ta thấy một ông
