Will Durant
Lịch Sử Văn Minh Trung Hoa
Dịch giả: Nguyễn Hiến Lê
PHẦN II - CHƯƠNG I
THỜI ĐẠI CÁC THI SĨ
I. BISMARCK
CỦA TRUNG HOA
Thời Chiến Quốc – Khuất Bình tự tử - Tần Thuỷ Hoàng thống nhất Trung
Quốc – Vạn lí trường thành – Đốt sách – Tần Thủy Hoàng thất bại
Chúng ta có thể tin rằng Khổng tử ôm hận trong lòng khi mất vì triết gia
nào cũng muốn thấy quốc gia thống nhất mà ông lại mất vào lúc quốc gia
hỗn loạn, chia rẽ vì nội chiến, suy đồi vì tham nhũng. Mãi sau này, người
có công thống nhất Trung Quốc mới xuất hiện, nhờ tài cầm quân và cai trị,
diệt hết các nước chư hầu, hợp nhất lại thành một quốc gia, nhưng ông ta
mới thành công thì đã ra lệnh đốt hết các sách của Khổng tử.
Truyện Khuất Bình [tức Khuất Nguyên] cho ta được một ý niệm về không
khí Trung Hoa thời các chư hầu ganh đua, tranh giành nhau. Đã bắt đầu nổi
tiếng về thi tài, lại có một chức vụ quan trọng ở triều đình [nước Sở], Khuất
Bình bỗng bị phóng trục [vì có kẻ gièm pha], rút lui về vườn mà suy tư về
lẽ sống và chết
trên bờ một con sông nhỏ lặng lờ.
Ông hỏi một quan thái bốc [Trịnh Thiềm Doãn]: Tôi nên khẩn khẩn, khoản
khoản, chất phát mà hết lời trung chăng? Hay nên đưa đón theo đời để
khỏi khốn cùng? Nên bừa giẫy cỏ lao để làm ruộng chăng? Hay nên giao
du với kẻ vinh hiển để cầu danh? Nên nói thẳng chẳng kiêng nể gì để nguy
thân chăng? Hay nên theo thói tục cầu giàu sang để sống cẩu thả? Nên
siêu nhiên xuất thế để giữ thiên chân chăng? Hay nên nịnh hót, khúm núm,
