dài vừa thịnh trị. Sản xuất vẫn nhiều như trước, mặc dầu các hình thức mới
ít hơn so với các sáng kiến thời Khang Hi
, các thợ gốm bậc thầy cũng
vẫn cực kì khéo tay. “Loại sứ hồng” (famille rose) đạt tới tuyệt đỉnh, mô
phỏng được một nửa các hoa quả trong thiên nhiên; còn loại hoa sứ vỏ
trứng dùng làm chân đèn cho bọn triệu phú thích xài phí. Rồi trong mười
lăm năm đổ máu (1850-1864), loạn Thái Bình thiên quốc tàn phá mười lăm
tỉnh, sáu trăm thị trấn, giết hai chục triệu người, đàn ông và đàn bà, làm cho
nhà Thanh nghèo tới nỗi không nghĩ tới các xưởng làm đồ sứ nữa, xưởng
phải đóng cửa, thợ phiêu dạt khắp nơi trong một xã hội rối loạn.
Từ đó nghệ thuật làm đồ sứ của Trung Hoa không hồi sinh nổi mà có lẽ
cũng không bao giờ hồi sinh được nữa. Vì ngoài những hậu quả tai hại của
chiến tranh, ngoài sự kiện không được nhà vua bảo trợ nữa, còn thêm mấy
yếu tố khác. Sự phát triển ngoại thương đã khuyến khích các nghệ sĩ chế
tạo các món đồ hợp thị hiếu của khách hàng châu Âu, và các đồ xấu đã
đánh bạt các đồ tốt nhất ra khỏi thị trường, do một luật tương tự về tiền tệ,
gọi là luật Gresham
. Vào khoảng 1840, một số nhà kĩ nghệ Anh chế
tạo ở Quảng Châu những đồ sứ xấu gởi qua Âu, gọi là “đồ Tàu”
(Chinoiserie); những xưởng Sèvres ở Pháp, Meissen ở Đức, Burslem ở Anh
bắt chước làm đồ sứ Trung Hoa; nhờ dùng máy móc nên phí tổn nhẹ hơn
mà càng ngày càng tranh được mối lợi của Trung Hoa.
Ngày nay nghệ thuật đồ sứ Trung Hoa đã thuộc về dĩ vãng, bí quyết chế tạo
có lẽ đã mất hẳn cũng như bí quyết các kính vẽ (vitreau) thời Trung cổ; các
nhà làm đồ gốm châu Âu không làm sao tinh vi được bằng các thợ Trung
Hoa thời xưa. Giá các đồ sứ tuyệt đẹp hiện nay còn giữ được, cứ mười năm
lại được các nhà chơi đồ cổ tăng lên; có người đã trả bảy ngàn năm trăm
quan một chén để đựng trà và ba trăm năm mươi bốn ngàn quan một cái
bình “dã tường vi” (églantine); ngay ở thế kỉ XVIII, hai “con chó của Fo”
(chiens de Fo) lam ngọc (turquoise) đem bán đấu giá, đã đắt gấp năm lần
bức Enfant Jésus của Guido Reni và gấp ba lần bức Sainte famille của
Raphael. Chỉ những người nào không cảm thấy, bằng mắt, bằng ngón tay,
