LỊCH SỬ VĂN MINH TRUNG HOA - Trang 248

Nhưng đạo Phật đã thầm nhuần tâm hồn dân tộc và vẫn còn bàng bạc trong
mớ tín ngưỡng mơ hồ, phức tạp của giới bình dân. Vì ở Trung Hoa, các tôn
giáo có tính cách bao dung, chứ không độc chiếm, tự cho là độc tôn, như ở
Âu, Mĩ, cho nên không bao giờ gây ra nội loạn (tức chiến tranh tôn giáo).
Khổng, Lão, Phật vui vẻ sống chung với nhau chẳng những trong nước mà
cả trong tâm hồn tín đồ nữa; nhiều người Trung Hoa theo cả tam giáo, lại
thờ thần sông thần núi nữa. Người dân Trung Hoa cơ hồ như một triết nhân;
ngờ rằng không có gì chắc chắn cả; xét cho cùng, các nhà thần học có lí
chưa biết chừng, có thể có thiên đường được lắm, thế thì tốt hơn hết cứ tôn
trọng tất cả các tôn giáo, cúng dường cho thật nhiều để khi mình chết, các
tu sĩ tụng kinh siêu độ cho. Lại thêm, khi gặp vận may, cửa nhà vui vẻ, làm
ăn khấm khá, thì đàn ông Trung Hoa ít nghĩ đến thần thánh, họ cúng vái tổ
tiên còn việc lễ đền lễ chùa thì để cho các nhà tu hành và bọn phụ nữ. Đàn
ông Trung Hoa là con người ít có tinh thần tôn giáo nhất trong lịch sử nhân
loại; họ lo kiếm ăn trên cõi trần này, có khấn vái thần thánh thì không phải
để được lên thiên đường mà để kiếm thêm được ít tiền nuôi vợ nuôi con.
Khấn vái mà thần thánh không phù hộ, họ vẫn nghèo mạt, thì họ báng bổ
thần thánh, có khi họ liệng thần thánh xuống sông nữa. Một tục ngữ Trung
Hoa bảo: “Có người nào tạc ngẫu tượng mà thờ thần bao giờ đâu; thần làm
bằng gì, họ biết quá rồi mà”.

Do đó mà người Trung Hoa không cuồng nhiệt theo Hồi giáo, Ki Tô giáo,
vì những tôn giáo ấy cũng chỉ như Phật giáo, hứa cho họ lên thiên đường
mà họ thì lại muốn hạnh phúc ngay trên cõi trần này. Đa số mười lăm triệu
tín đồ Hồi giáo ở Trung Hoa không phải là gốc Trung Hoa mà có máu
ngoại nhân ít nhiều, hoặc kết thân với ngoại nhân Ki Tô giáo do tín đồ
Cảnh giáo đưa vô Trung Hoa vào khoảng 636 sau T.L. Vua Đường Thái tôn
có thiện cảm với họ, che chở họ. Năm 781, những tín đồ Cảnh giáo Trung
Hoa dựng một cái bia ghi ơn che chở của các vua chúa, và hi vọng rằng nhờ
sự che chở đó, đạo Ki Tô sẽ lan tràn khắp Trung Hoa. Từ đó các tu sĩ giòng
Tên siêng năng, dũng cảm và thông thái, và các mục sư đạo Tin Lành được