Will Durant
Lịch Sử Văn Minh Trung Hoa
Dịch giả: Nguyễn Hiến Lê
CHƯƠNG V - CÁCH MẠNG VÀ PHỤC SINH
I. BẠCH HOẠ
Sự xung đột giữa Á và Âu – Người Bồ Đào Nha – Người Y Pha Nho –
Người Hoà Lan – Người Anh – Buôn bán thuốc phiện – Loạn Thái Bình
thiên quốc – Trung Nhật chiến tranh – Tính qua phân Trung Hoa – Khai
phóng môn hộ - Từ Hi thái hậu – Các cải cách của Quang Tự - Quang Tự
mất quyền – Bọn quyền phỉ - Bồi khoản
Sức mạnh khốc liệt đó là sức mạnh của cách mạng kĩ nghệ. Châu Âu nhờ
sự phát minh ra sức mạnh cơ giới và áp dụng nó vào sự chế tạo hết máy này
đến máy khác, bất tuyệt, mà canh tân, hùng cường lên, có thể sản xuất được
rẻ hơn các dân tộc còn dùng sức cánh tay con người trong kĩ nghệ; chẳng
bao lâu sản phẩm của họ, dân chúng trong nước không tiêu thụ hết, họ bắt
buộc phải kiếm thị trường để bán chỗ còn thừa, do đó họ không thể không
bành trướng mà chiếm thế giới được, và thế kỉ XIX thấy được sự xung đột
giữa các nước văn minh cổ, mệt mỏi, của một châu Á ngưng trệ vì phương
pháp sản xuất cũ bằng tay, với những nước văn minh đã hồi xuân, đầy nhuệ
khí của một châu Âu kĩ nghệ hoá.
Cuộc cách mạng thương mại ở thời Christophe Colomb đã mở đường cho
cuộc cách mạng kĩ nghệ. Các cuộc thám hiểm thế giới đã tìm lại được
những đất bị bỏ quên, mở những đường thông thương mới, phát lộ cho các
nước văn minh cũ biết những sản phẩm mới và những tư tưởng của phương
Tây. Ngay từ đầu thế kỉ XVI, bọn giang hồ mạo hiểm Bồ Đào Nha sau khi
định trú ở Ấn Độ, chiếm Malacca rồi đi bán đảo Mã Lai và tới Quảng Châu
