II. MỘT NỀN VĂN MINH CÁO CHUNG
Các “Sinh viên quĩ bồi thường” – Họ Âu hoá – Vai trò của họ trong việc
làm cho Trung Hoa tan rã – Vai trò của các nhà truyền giáo – Tôn Dật
Tiên, người theo Ki Tô giáo – Tuổi trẻ phiêu bạt – Muốn gặp Lí Hồng
Chương – Dự định làm cách mạng – Cách mạng thành công – Viên Thế
Khải – Tôn Dật Tiên mất – Loạn lạc và cướp bóc – Chủ nghĩa cộng sản –
Cuộc Bắc phạt – Tưởng Giới Thạch – Người Nhật ở Mãn Châu – Tại
Thượng Hải
Các sinh viên được bốn nước Mĩ, Anh, Nga, Nhật dùng số tiền Trung Hoa
bồi thường để cấp học bổng cho đó với hàng ngàn sinh viên khác bèn xuất
dương để tìm hiểu nền văn minh của những kẻ đã thắng họ. Nhiều người
qua Anh, một số đông hơn qua Mĩ, Đức hoặc Nhật; mỗi năm tại riêng các
đại học Mĩ cũng đã có mấy trăm sinh viên Trung Hoa tốt nghiệp. Họ đương
ở các tuổi thanh xuân, tâm hồn dễ cảm, chưa đánh giá được đúng sự thâm
thuý của văn hóa truyền thống của họ. Họ thán phục, hăm hở tiếp thu khoa
học, lịch sử, các phương pháp cùng các tư tưởng phương Tây, họ kinh dị về
sự tiện nghi, vui thích của đời những người chung quanh họ, về sự tự do
trong cử động, dáng đi của các dân tộc Âu Mĩ. Họ học triết học phương
Tây, hết tin tôn giáo của tổ tiên mà họ muốn chối bỏ, lại được các ông thầy
mới khuyến khích, họ chống lại nền văn minh cổ truyền. Mỗi năm có hàng
ngàn thanh niên vong bản ấy trở về Trung Hoa; bực mình vì thấy đồng bào
mình lạc hậu, họ vung tay gieo rắc tinh thần chỉ trích và cách mạng trong
dân chúng.
