Will Durant
Lịch Sử Văn Minh Trung Hoa
Dịch giả: Nguyễn Hiến Lê
CHƯƠNG I
THỜI ĐẠI CÁC TRIẾT GIA
I. BUỔI ĐẦU
1. Các lời phê phán về dân tộc Trung Hoa
Sự phát kiến ra văn min h Trung Hoa là công của thế kỉ XVIII, “thế kỉ ánh
sáng”. Diderot viết về người Trung Hoa như sau: “Mọi người đều công
nhận rằng dân tộc ấy văn minh hơn hết thảy các dân tộc khác ở châu Á: lịch
sử họ cổ hơn, tinh thần, nghệ thuật tiến bộ hơn, họ minh triết hơn, thích
triết lí, chính trị của họ hoàn hảo hơn; và vài tác giả còn bảo rằng về tất cả
các phương diện ấy, họ không kém các xứ văn minh nhất châu Âu”
. Và
Voltaire cũng bảo: “Chúng ta nhận thấy rằng quốc gia ấy tồn tại một cách
rực rỡ từ trên bốn ngàn năm rồi mà luật pháp, phong tục, ngôn ngữ, cách ăn
mặc vẫn không thay đổi bao nhiêu…
Người Trung Hoa hơn hẳn các dân
tộc khác trong hoàn vũ”. Khi người ta biết kĩ Trung Hoa hơn thì lòng hâm
mộ ấy vẫn không giảm, và một số nhà quan sát hiện đại còn tỏ vẻ cảm
phục, tôn kính dân tộc đó nữa. Trong một cuốn vào hạng bổ ích nhất, gợi ý
nhất của thời đại chúng ta, Keyserling kết luận rằng:
Chính ở Trung Hoa thời thượng cổ người ta đã tạo ra được cái mẫu mực
nhân loại thông thường hoàn toàn nhất… Trung Quốc đã tạo được một nền
văn hóa cao nhất từ trước tới nay… Tôi càng ngày càng ngạc nhiên, cảm
kích về sự cao quí của Trung Quốc. Những danh nhân xứ đó có kiến thức,
giáo dục hơn danh nhân của chúng ta nhiều… Những ông quan đó
có
