Khi Định-vương và Đông-cung bị hại ở Long-xuyên (năm 1777), con
Chương-võ là Nguyễn Ánh thoát nạn, nhờ có vị giám-mục đạo Gia-tô tên là
Bá-đa-Lộc (Pigneau Béhaine, Evêque d'Adran) đem trốn vào rừng và có ông
cố ta tên là Paul Nghị tiếp tế lương thực. Lúc anh em Nguyễn Lữ và Nguyễn
Huệ giở ra Qui-nhân thì giám-mục Bá-đa-lộc giúp phương tiện cho Nguyễn
Ánh lánh ra đảo Thổ-châu (Panjang). Rồi Nguyễn Ánh giở vào Long-xuyên
tụ tập tôi tớ cũ, cùng chưởng-dinh Đỗ thanh-Nhân, cai đội Lê văn-Cầu và
các tướng Tống phúc-Khuông, Tống phúc-Lương, Nguyễn văn-Hoàng lên
đánh tổng-đốc Chu lấy lại thành Gia-định, vào tháng 11 năm 1777. Các
tướng tôn Nguyễn Ánh lên làm Đại nguyên-suý quyền coi việc nước.
Được ít lâu, vua Tây-sơn lại sai tổng-đốc Chu tư-Khấu Uy và quan hộ-
giá Phạm Ngạn đem quân vào đánh Trấn-biên và Phiên-trấn cùng các xứ ở
mặt bể. Đỗ thanh-Nhân đem quân đánh lại, chém được Tư-khấu Uy, đuổi
quân Tây-sơn giở ra. Nguyễn Ánh lại sai Lê văn-Quân ra đánh lấy lại thành
Bình-thuận và thành Diêm-khánh. Đồng thời sai Đỗ thanh-Nhân, Hồ văn-
Lân đem binh đánh Chân-lạp, lập con Nặc-tôn là Nặc-In lên làm vua, để Hồ
văn-Lân ở lại bảo hộ Chân-lạp.
Năm 1780, Nguyễn Ánh xưng Vương, dùng ấn khắc chữ « Đại Việt
quốc Nguyễn Chúa Vĩnh Trấn chi bảo ». Nguyễn-Vương tổ chức lại Gia-
định, chia thành 3 Dinh : Trấn-biên (Biên-hoà), Phiên-trấn (Gia-định, Định-
tường) và Long-hồ (Vĩnh-long, An-giang) ; đóng chiến thuyền, đắp luỹ và
đặt đồn điền, mưu kế lâu dài. Nguyễn Vương (Nguyễn Ánh) thăng thưởng
cho các tướng sĩ. Đỗ thanh-Nhân, người có công nhất, được phong « Phụ
chính, thượng-tướng công ». Nhưng chả được bao lâu, Đỗ thanh-Nhân cậy
công lộng quyền, bị Nguyễn Ánh xử-tử.
Vì Đỗ thanh-Nhân bị giết, quân Đông-sơn bất bình làm phản. Nhân sự
nội biến này, năm 1782, Nguyễn Nhạc sai Nguyễn Huệ đem 100 chiếc
thuyền vào đánh Gia-định. Nguyễn-vương thua to ở Thất-kỳ-giang, phải
chạy ra đảo Phú-quốc.
Thắng Nguyễn-vương rồi, Nguyễn Huệ lại giở ra Qui-nhân, để bọn
hàng tướng là Đỗ nhân-Trấp ở lại giữ thành Sài-côn (Sài-gòn).
