dân khỏi hại.
Người trùm của thị tộc Hồng-bàng bấy giờ tất phải nỗ lực làm những
việc cần kíp ấy, nên được dân tôn xưng là Lạc-long quân hoặc Long quân,
có ý nghĩa là người có quyền uy trên rồng rắn, hoặc đủ năng lực đối phó
được với rồng rắn. Chính trong truyền thuyết còn cho ta biết thêm rằng : «
Lạc-long quân khi đã về trong nước (tức là thủy phủ), hễ dân trong động
núi có việc gì thì họ cất tiếng hô lên : Bô ơi ! Ở đâu ? Hãy đến để sửa trị
cho chúng tôi ». Như vậy, ba chữ « Lạc-long quân » rất có liên quan đến
việc rồng rắn, vì tên các thị tộc đời xưa phần nhiều thường theo công tác
sinh sản mà gọi ; cho nên danh xưng đều có chứa ý nghĩa tương quan với
việc làm. Ví dụ như đời Hạ (2205-1784 tr. C. n.) có Sồ-long thị hoặc Ngự-
long thị, tức là thị-tộc có liên quan đến việc xua đuổi long xà. Lạc-long
quân ở ta, tưởng cũng không ngoài ý nghĩa ấy. Ngoài cái suy đoán này, ta
cũng nên chú ý đến lời « xét » của sử thần Ngô Sĩ-Liên như đã phụ chú ở
trên và mấy lời phê bình dưới đây của sử thần Ngô Thì-Sĩ : « Hết thảy
những truyện hoang đản đều nên san bỏ đi. Lỗi chỉ tại kẻ hiếu sự thấy trong
truyện Liễu-Nghị có nó con gái của Động-đình lấy con trai thứ của Kinh-
xuyên-vương
, bèn theo ý riêng, liều lĩnh cho Kinh-xuyên là Kinh
dương… » (Đại Việt sử ký tiền biên quyển I, tờ 2b).
Nhưng lời « xét » của Sĩ-Liên và lời « bàn » của Thì-Sĩ đều chỉ vào
đoạn sử chép về Kinh-dương vương cả. Nếu cho truyền thuyết ấy là dựa
theo truyện Liễu Nghị thì đáng phải đặt vào đoạn chép về Lạc-long quân và
phải nói rõ đầu đuôi thế này : « Theo Liễu Nghị truyện và Dị văn tập, thì
Liễu Nghị là người đời Đường (618-906), khoảng giữa niên hiệu Nghi-
phượng (676-678), hỏng thi, đi qua Kinh-thượng, gặp người thiếu nữ của
Động-đình Long quân đang chăn dê ở bên đường. Long nữ
nhờ Nghị đưa
hộ bức thư. Nghị nhận lời, bèn hỏi thăm đến Động-đình, đưa thư của Long
nữ cho Động-đình Long quân. Ngày hôm sau, Nghị từ-biệt ra về, Động-
đình Long quân đưa tặng các đồ châu báu lạ lùng không sao kể xiết ! Sau,
Nghị đi Quảng-lăng, lấy vợ họ Lư ; nhân nói chuyện cũ, thì té ra vợ là con
gái Động-đình Long quân… »
