Kahneman miêu tả bằng cụm từ “tư duy nhanh”, đây mới là nơi đưa ra phần lớn
các quyết định của chúng ta.
Dĩ nhiên, tôi đang tối giản hóa một cách thái quá một chủ đề vô cùng phong
phú. Nếu bạn thích tìm tòi về lĩnh vực này, bạn có thể tìm đọc các tác giả có lối
viết dễ hiểu như Kahneman, Dan Ariely, Jason Zweig, Joseph LeDoux, và
Antonio Damasio. Đọc tác phẩm của những tác giả vừa nêu và các chuyên gia
khác về tài chính hành vi và kinh tế thần kinh học, tôi thấy vô cùng hứng thú với
những khiếm khuyết và sự phức tạp của quá trình đưa ra quyết định. Lấy ví dụ,
nhà thần kinh học Benjamin Libet trình bày cách một quyết định hành động được
khởi nguồn trong não trước khi chủ thể nhận ra rằng mình đã đưa ra một quyết
định. Có một trường hợp rất nổi tiếng từ thế kỷ 19 của Phineas Gage, người này
bị tai nạn ảnh hưởng chỉ một phần não bộ; ông ta có vẻ như hoạt động bình
thường, nhưng lại mất đi khả năng đưa ra các quyết định hợp lý.
Tôi bị thu hút bởi các nghiên cứu cho thấy các bộ não xử lý các tín hiệu thu
nhận vào những thời điểm khác nhau: hình ảnh cử động môi đến trước, sau đó âm
thanh mới đến, nhưng chúng ta lại thấy hai tín hiệu này đến đỗng thời. Nói cách
khác, não bộ chúng ta tạo ra thực tại do ta nhận thấy, và không phải lúc nào não
cũng thực hiện nhiệm vụ đó một cách chính xác.
Những nghiên cứu như thế đã giúp tôi nhận ra rằng não bộ là một công cụ ít
được sử dụng hơn ta vẫn tưởng. Đối với những người tham gia thị trường chứng
khoán, một trong những vấn đề lớn nhất là phần não bản năng, kém lý trí là đối
tượng của những đợt thay đổi trạng thái cảm xúc dữ dội, bao gồm những đợt
bùng phát lạc quan phi lý hay bi quan phi lý. Thực sự, những vấn đề liên quan
đến tiền bạc lại thường kích hoạt phần não bộ kém lý trí của ta. Trong tình huống
rủi ro tài chính cao, khi ta cảm thấy mình ở trong tình huống nguy cấp, phần bản
năng tiềm thức được kích hoạt; phần vỏ não sau đó mới hợp lý hóa các quyết
định của ta.
Hiểu được chúng ta cũng chỉ là con người (và nhà đầu tư) cũng giúp chúng
ta cân nhắc môi trường để ta có thể tiến hóa. Tính sơ, loài người hiện đại với bộ
não lớn vượt trội đã tồn tại trên mặt đất chừng 200.000 năm. Phần não được tiến
hóa gần nhất chính là phần vỏ não. Nhưng trải dài suốt lịch sử nhân loại, loài
người đã sinh sôi nảy nở trong rất nhiếu môi trường khác nhau. Ngày nay, có một
phần không nhỏ công cụ tinh thần của chúng ta đã tiến hóa để giúp chúng ta tồn
tại trong tự nhiên vốn đã tồn tại từ thời tổ tiên săn bắt - hái lượm. Nhưng bản
