năng sinh tồn nguyên thủy ấy đã hằn sâu trong não đến nỗi dễ dàng đè bẹp phần
vỏ não.
Chúng ta thích nhìn nhận rằng mình có khả năng suy nghĩ như Isaac
Newton, nhưng thật nguy hiểm khi quên rằng ta cũng có những phần bản năng
khác. Thú thực, bản thân Newton lẽ ra cũng nên nhận ra điều này, vì ông là một
nhà đầu tư khờ khạo đã mất sạch số tiền tiết kiệm cả đời vào bong bóng South
Sea. Ông đã hóm hỉnh phát biểu rằng: “Tôi có thể tính toán đường đi của các vì
sao, nhưng lại bó tay trước sự điên cuồng của con người”.
Bong bóng South Sea là một trong những bong bóng lớn nhất lịch sử, diễn
ra ở Anh từ năm 1711 đến 1720.
Để giúp chi trà khoản nợ 9 triệu bảng, năm 1711, chính phủ Anh đã
thành lập công ty South Sea, được trao độc quyền thực hiện các giao dịch
của Anh với các cảng của Tây Ban Nha ở Nam Mỹ, sau đó cho phép những
trái chù đổi trái phiếu lấy cổ phiếu trong công ty này. (Anh và Tây Ban Nha
đã ở trong tình trạng chiến tranh hay căng thẳng trong phần lớn thế kỷ sau,
một tình huống khó mà tạo ra được những khoản lợi nhuận lớn từ giao dịch
bùng nổ giữa hai quốc gia này).
Theo thời gian, cổ phiếu mới được phát hành, xét trên khía cạnh giao
dịch, công ty này hoàn toàn thất bại. Nhưng trong tháng 1 năm 1720, nó đã
lao vào cuộc chiến đâu giá với Ngân hàng Anh quốc nhằm mua toàn bộ số
nợ quốc gia của Anh. Nó đã thắng, nhờ hối lộ và mánh khóe. Từ thời điểm
đó, tất cả đều trở nên hỗn loạn. Giá cổ phiếu của nó tăng từ 128 bảng một cổ
phiếu vào ngày 1 tháng Một năm 1720 lên 1.000 bảng một cổ phiếu vào cuối
tháng sáu.
Rồi bong bóng vỡ tung và cổ phiếu rơi trở lại mức 160 bảng vào cuối
năm. Trong số những người mất tiền có Sir Isaac Newton, một trong những
người thông minh nhất trong nền văn minh nhân loại, ông đã lỗ 20.000 bảng
khi đầu cơ vào cổ phiếu South Sea - Chú thích của người dịch. Nguồn:
Cafef.
Vấn đề không chỉ là não bộ rất phi lý trí. Vấn đề còn nằm ở giới kinh tế vận
hành theo những cách thức phức tạp đến điên đầu. Những lý thuyết kinh tế học
khả kính mà tôi được học ở Oxford và Harvard đã che mắt tôi khỏi phức hợp
