ca hát. Chỉ vì một nhận xét thường thôi của Buleau, một trong những
thủ hạ của Bobal giết chết Buleau. Và cả nhóm tàn sát, cướp bóc và
bắt cóc các phụ nữ của làng. Người ta nói với ông Thurnwald:
“Buleau và Bobal là bạn bè khá thân với nhau, họ chỉ tranh đua với
nhau thôi”. Tất cả chúng ta đều có dịp quan sát các sự kiện tương tự,
ngay cả xung quanh chúng ta hiện nay.
Chính bằng cách đối lập lý năng với tình cảm, chính bằng cách
lấy ý muốn hòa bình chống lại những sự điên rồ bất thình lình mà các
tộc người thành công trong việc thay thế chiến tranh, sự cô lập và sự
ngưng trệ bằng sự liên minh, sự biếu tặng và thương mại.
Đó là những gì mà ta có thể tìm được sau khi tiến hành các
nghiên cứu nói trên. Nếu các xã hội đã tiến được, chính là nhờ bản
thân chúng cũng như các phân nhóm và cuối cùng các cá nhân mà
chúng bao gồm đã biết ổn định các quan hệ, đã biết biếu tặng, nhận
quà và cuối cùng đáp tặng. Để bắt đầu, trước hết phải biết bỏ giáo
xuống. Chính khi đó ta mới thành công trong việc trao đổi của cải và
người, không phải chỉ giữa các thị tộc, mà còn giữa các bộ lạc, các dân
tộc và - nhất là - giữa các cá nhân với nhau. Chỉ sau đó con người mới
biết tạo ra và thỏa mãn các quyền lợi cho nhau, và rốt cuộc biết bảo vệ
chúng mà không cần dùng đến các vũ khí. Chính nhờ thế mà các thị
tộc, bộ lạc và tộc người, cho dù chống đối lẫn nhau, đã biết không tàn
sát lẫn nhau, biếu tặng lẫn nhau mà người này không phải hy sinh cho
người kia. Đó là một trong các bí mật thường xuyên của sự hiền minh
(sagesse) và sự đoàn kết của họ. Và mai đây trong thế giới gọi là văn
minh của chúng ta, các giai cấp và các quốc gia cũng như các cá nhân
cũng nên biết hành động như thế.
Không có nền đạo đức, kinh tế, thực tiễn xã hội nào khác hơn
những điều đã trình bày. Người Breton [Briton trong tiếng Anh. Vào
thời cổ đại họ sống ở nước Anh hiện nay, từ thế kỷ VII một số di cư
sang vùng Bretagne (Pháp), Galicia (Tây Ban Nha)... - ND], trong Sử
