Suốt trong thời gian này, về phương diện văn hóa và giáo dục quần
chúng, có lẽ công lao của tờ Khoa Học là lớn hơn cả. Tách rời khỏi sự ràng
buộc của dư luận, đứng cách xa khung cảnh chính trị, tờ báo này chuyên về
công cuộc khảo cứu, truyền bá những sáng kiến mới, và đưa những phát
minh mới về nền khoa học tiến bộ của Âu Châu đến gần với cuộc sống
thường ngày của người Việt. Không viển vong, không nặng nề, cũng không
cần hình thức, tờ Khoa Học trình bầy rất giản dị, thô sơ ; nhưng nhờ khuynh
hướng giáo dục của nó mà được độc giả bốn phương theo dõi và ca ngợi.
Chủ trương của tờ Khoa Học được biểu lộ trong lời giới thiệu dưới đây : «
Chúng tôi nghĩ rằng một dân tộc mà chưa có một phần lớn người chuyên
môn khoa học thì dân tộc ấy hèn về phương diện vật chất. Nếu chưa có một
phần lớn người hiểu chữ khoa học một cách thâm thúy thì dân tộc ấy còn
non về phương diện tinh thần. Hèn vật chất, non tinh thần, dân tộc ắt bị diệt
vong. Dân tộc ta dễ che mắt đi đến bờ vực thẳm ấy. Ước mong rằng báo
Khoa học là một đơn thuốc « giải mê ».
Có nhiều người cho rằng quan điểm của người viết lời giới thiệu trên
đây, ông Hoàng Xuân Hãn, người chủ trương nhóm Khoa Học, nhưng ai
cũng phải nhận rằng công lao mà nhóm này đóng góp cho việc mở mang trí
tuệ dân Việt ta không phải là nhỏ. Tờ Khoa Học, trong suốt thời gian nó xuất
hiện, đã được nhiều người coi như một ngôi trường mở cửa giúp cho mọi
tầng lớp mở mang trí tuệ và có một khái niệm rõ rệt về đà tiến bộ mà những
quốc gia tân tiến đã đạt được trong khi nước ta vẫn khư khư sống trong nếp
sống lạc hậu triền miên.
Cũng trong chiều hướng làm báo để mở mang trí tuệ dân tộc, chúng ta
phải kể đến tờ Thanh Nghị do một nhóm thanh niên xuất thân từ trường Luật
chủ trương. Nổi nhất trong nhóm này là Đặng Thái Mai và Nguyễn Thiệu
Lâu, một người viết về văn học và một người viết về Sử địa trên tờ này.
Khi bước chân quân đội Nhật đặt lên giải đất Đông Dương, không khí
báo chí đã thay đổi nhiều so với thời gian trước, vì những biến chuyển và
nhu cầu chính trị trong thời gian này. Có thể nói rằng thái độ chung của làng
báo lúc này là dè dặt, chờ đợi trong khắc khoải xem những dấu hiện trong
