này đều là những tác giả đầu tiên của các tác phẩm tiếng Việt. Huỳnh Tịnh
Của, Phạm Quỳnh, Trương Vĩnh Ký chẳng hạn, những người đã từng viết
trên Gia Định Báo, Đông Dương Tạp Chí và Nam Phong, đã có ảnh hưởng
rất mạnh đối với nền văn hóa Việt Nam, điều mà các nhà khảo sát về sau
không ai chối cãi. Họ là những kẻ tiền phong đối với nền văn chương chữ
nôm, đưa tiếng Việt lên vị thế trọng yếu vào thời cận đại.
Xét chung về bình diện văn hóa, những người làm báo trong giai đoạn
khởi thủy đều là những chiến sĩ văn hóa xả thân xây dựng xứ sở, nhất là
những người hăng say chỉ trích lối học từ chương cũ và đề cao lối học mới.
Trong khi đó, cũng chính họ là những người đóng vai trò chiến sĩ xã hội, có
ảnh hưởng sâu rộng đối với quần chúng Việt Nam, mặc dù ảnh hưởng này
luôn luôn bị chính quyền thực dân kềm kẹp để giảm bớt.
Đứng trên quan điểm lịch sử, chúng ta thấy vai trò của những người
dùng ngòi bút để hướng dẫn quần chúng đi theo chiều hướng cách mạng
quốc gia và ý thức dân tộc nổi bật hơn hết cả. Họ không phải là những người
cầm bút chuyên nghiệp, nhưng ảnh hưởng của họ vượt hẳn lên trên mọi giới
khác trong làng báo. Họ xuất hiện giữa một khung cảnh đặc biệt, với những
biến cố đặc biệt, và do đó việc làm báo của họ mang một tính chất rất đặc
thù. Mang lý tưởng cao xa là dành lại độc lập từ trong tay người Pháp,
những người cầm bút đồng thời là các nhà cách mạng Việt Nam đã sử dụng
báo chí một cách thật hữu hiệu để khích động quần chúng toàn quốc dấn
thân vào cuộc đấu tranh chung chống Pháp. Tất cả những bài viết của họ đều
kêu gọi lòng ái quốc, ý chí căm thù ngoại bang, đề cao việc coi thường cái
chết, thúc đẩy giới trẻ trở thành những người hùng để đưa tinh thần dân tộc
sống dậy. Mọi tác phẩm của họ cũng đề cao sức mạnh của quốc gia, khi toàn
dân đoàn kết dành lấy quyền sống từ những kẻ đô hộ. Hơn tất cả những nhà
cầm bút chuyên nghiệp, họ là những sĩ phu cương quyết cho những nhà cách
mạng làm báo là Phan Bội Châu và Phan Chu Trinh, tác giả của những bài
viết táo bạo gây ảnh hưởng vừa mạnh vừa lâu dài trong quần chúng.
Trong phần sau đây, chúng ta hãy nhận diện một số khuôn mặt lớn
thuộc các khuynh hướng khác nhau nhưng đã cùng đóng góp công lao cho
