trị. Công lao của họ đối với nền văn hóa Việt Nam tuy nhỏ, nhưng trên
phương diện ý thức dân tộc và nền độc lập xứ sở, họ đã xây dựng được
những thành tích vĩ đại, những con đường vinh quang đưa người dân Việt
Nam tới những chiến thắng chống lại nhà cầm quyền thuộc địa.
Xen trong hàng ngũ báo chí, đứng giữa những người cầm bút chiến đấu
cho văn hóa và những người cầm bút chiến đấu cho tự do là một số không ít
những cây viết mang nặng lý tưởng xã hội. Điển hình cho giới này là Nhóm
Tự Lực Văn Đoàn và những đi theo ảnh hưởng của nhóm này cùng chung
lưng đấu tranh cho một xã hội Việt Nam tốt đẹp hơn trong thời kỳ dân chúng
Việt Nam còn sống trong cảnh khốn cực phát xuất từ chính sách thực dân
của người Pháp. Những « chiến sĩ xã hội » trong làng báo Việt Nam là
những người làm báo bán chuyên nghiệp, dùng báo chí làm một phương tiện
xây dựng xã hội mới, đấu tranh nhằm xóa bỏ một xã hội cũ bất công, bị kềm
kẹp và bóc lột.
Nhìn qua những khuôn mặt lớn đã mở đường và đóng góp công lao vào
làng báo Việt Nam, chúng ta phải nhận rằng, không phân biệt khuynh hướng
của họ, tất cả những người này đều có ảnh hưởng rất lớn đối với phương
diện giáo dục, truyền bá văn hóa, chính trị và thông tin.
Thật vậy, những người cầm bút trong thời gian phôi thai của báo chí
khoảng cuối thế kỷ 19 sang đầu thế kỷ 20 đã đóng một vai trò quan trọng
trong việc giáo dục quần chúng và truyền bá tư tưởng. Về phương diện này,
họ là những người khai thông dân trí, ảnh hưởng của họ trong nhiều trường
hợp mạnh hơn cả ảnh hưởng của những ngôi trường dạy chữ do chính phủ
thuộc địa thành lập. Sự giáo dục phổ quát mà những người cầm bút cung cấp
không những nhằm vào giới trẻ đang cầm sách tới trường mà còn giúp ích
cho cả những người lớn đã vào đời, miễn là họ chỉ đọc được chữ quốc ngữ.
Những người làm báo trong giai đoạn này có thể tự hào đã đóng vai trò một
người hướng dẫn hay « sứ đồ » của thánh hiền để giáo dục quần chúng.
Không ai có thể phủ nhận vai trò của những người làm báo Việt Nam
trên bình diện văn học. Văn học của chúng ta chỉ xuất hiện từ sau khi báo
chí ra đời, với công lao của những người đã khai sinh ra nó. Những người
