tốt không khi mà tôi có từng này quả lê, bạn có từng này quả chuối? Vào
đầu thế kỷ 20, một nhà kinh tế học người Ý, Vilfredo Pareto (1848-1923), đã
đưa ra một phương pháp để đánh giá. Một kết quả kinh tế được đánh giá là
không mong muốn hoặc “không hiệu quả” nếu vẫn có thể khiến cho ít nhất
một người có nhiều lợi ích hơn mà không làm tổn hại bất cứ ai khác, ông
nói. Giả sử tôi có bốn quả lê và bạn có bốn quả chuối. Bạn thích lê và chuối
như nhau, nhưng tôi thích chuối gấp đôi lê. Nếu chúng ta đổi số chuối của
bạn với số lê của tôi, thì tôi sẽ được gấp đôi lợi ích và lợi ích của bạn vẫn
như trước. Nó được gọi là “cải thiện pareto”. Nếu chúng ta không thực hiện
trao đổi, các nguồn lực của nền kinh tế sẽ không tận dụng được công năng
tốt nhất của chúng: chuối có thể được sử dụng để làm tôi hạnh phúc hơn,
nhưng lại không được dùng, và vì vậy theo nghĩa nào đó bị lãng phí. Một kết
quả kinh tế được coi là đạt “hiệu quả pareto” khi tất cả các giao dịch hoán
đổi đã được thực hiện. Từ vị trí đó, không thể làm cho một người có nhiều
lợi ích hơn mà không làm tổn hại đến lợi ích của người khác. Ý tưởng đó
nghĩa là một nền kinh tế không nên chứa các tài nguyên “bị lãng phí” như
nải chuối của bạn.
Arrow và Debreu đã chứng minh rằng nếu có một trạng thái cân bằng
tổng quát trong nền kinh tế thì ắt hẳn nó phải đạt hiệu quả pareto. Đó là một
kết quả đáng mong ước trong kinh tế học. Các nhà kinh tế đặt cho nó một
cái tên đặc biệt: Định lý phúc lợi thứ nhất. Điều đó có nghĩa là khi một nền
kinh tế cân bằng thì không có tài nguyên nào bị lãng phí như số chuối của
bạn. Với những mức giá đem lại trạng thái cân bằng, tôi có thể bán lê và sử
dụng số tiền đó để mua chuối và bạn có thể bán chuối để mua những thứ
khác. Trên thực tế, hàng triệu người làm điều tương tự cho đủ các loại hàng
hóa. Một khi các giao dịch được thực hiện không ai có thể đạt được thêm lợi
ích nữa: không còn tài nguyên bị lãng phí. Vì vậy, Arrow và Debreu đã chỉ
ra rằng mặc dù không ai tổ chức, một nền kinh tế của các thị trường giống
như một trường học được tổ chức tốt. Nó dẫn đến sự hài hòa: ham muốn của
con người được đưa vào cân bằng và không có gì bị lãng phí.
Tuy nhiên, hãy cẩn thận đừng để tất cả những điều này khiến bạn hào
hứng đến mức mất tự chủ. Thứ nhất, hiệu quả pareto là một khái niệm tối
