Cảnh tượng các thị trường đầu tư hiện đại đôi khi đưa tôi đi đến kết luận: nếu mua một khoản đầu tư vĩnh
viễn và khó có thể huỷ bỏ, giống như hôn nhân, trừ khi vì cái chết hay vì lý do nghiêm trọng nào khác, thì đó sẽ là
một phương thuốc có ích giúp cho người ta làm giảm nhẹ được tai hoạ hiện tại. Vì điều này sẽ buộc nhà đầu tư
chú trọng tới những triển vọng dài hạn và chỉ quan tâm tới những mặt đó mà thôi. Nhưng một chút suy nghĩ cũng
đủ để cho chúng ta hiểu rằng cách giải quyết này đặt chúng ta trước một sự nan giải và chỉ cho ta thấy khả năng
chuyển hoán của các thị trường đầu tư nhiều khi làm cho các cuộc đầu tư mới dễ dàng hơn, mặc dù đôi khi cũng
gây nên một vài sự cản trở nào đó. Do sự thể là mỗi nhà đầu tư tự lấy làm hãnh diện cho rằng điều giao ước của
ông ta là “có khả năng chuyển hoán” (Mặc dù điều này không đúng với tất cả các nhà đầu tư nói chung), điều đó
làm cho ông ta an tâm và thúc đẩy ông ta sẵn sàng mạo hiểm chịu bất kỳ sự rủi ro nào. Nếu cá nhân mua các
khoản tiền đầu tư không thể chuyển hoán được thì điều này gây khó khăn rất lớn cho những vụ đầu tư mới chừng
nào các cá nhân còn có các cách lựa chọn khác để có thể giữ các khoản tiền tiết kiệm của mình. Đây chính là điều
nan giải. Chừng nào cá nhân còn có thể sử dụng của cải của anh ta vào việc tích trữ hay vay tiền, thì việc mua
những tài sản vốn hiện có (actual capital assets) không thể có đủ sức hấp dẫn (nhất là đối với người chưa từng
quản trị tài sản vốn và hiểu biết rất ít về loại tài sản này) trừ khi tổ chức các thị trường mà ở đó các tài sản này có
thể dễ dàng chuyển hoán.
Phương thức chữa trị triệt để duy nhất đối với các cuộc khủng hoảng về lòng tin mà đang ảnh hưởng xấu đến
đời sống kinh tế của thế giới hiện nay là làm thế nào để cá nhân không còn có sự lựa chọn nào khác ngoài một
trong hai việc: hoặc tiêu dùng tiền thu nhập hoặc sử dụng nó vào việc sản xuất một thứ tài sản vốn đặc biệt, mặc
dù với những bằng chứng hãy còn bấp bênh, nhưng anh ta có cảm giác đó là một cuộc đầu tư hứa hẹn nhất mà anh
ta có thể làm được. Cũng có thể có trường hợp là anh ta cảm thấy không an tâm vì bị những nghi ngờ về tương lai
ám ảnh, anh ta sẽ có thể chuyển sự thiếu an tâm đó thành xu hướng tiêu dùng nhiều hơn và đầu tư mới ít hơn.
Nhưng anh ta có thể tránh được những ảnh hưởng tai hại chồng chất và rộng lớn đang dày vò anh ta do những sự
nghi ngại gây ra nếu anh ta chẳng tiêu phí tiền thu nhập mà cũng chẳng lăn lưng vào các cuộc đầu tư.
Dĩ nhiên, những người nào nhấn mạnh đến những mối nguy cơ xã hội của việc tích trữ tiền cũng có trong đầu
quan điểm tương tự như trên. Nhưng họ đã bỏ qua khả năng là hiện tượng này có thể xảy ra mà không có sự trao
đổi nào (hoặc ít nhất là sự thay đổi tương xứng) trong việc tích trữ tiền.
VII
Ngoài sự bất ổn định do đầu cơ gây ra, còn có sự mất ổn định do đặc điểm của bản chất con người mà theo đó
phần lớn những hoạt động tích cực lại tuỳ thuộc vào niềm lạc quan bồng bột hơn là vào những kỳ vọng toán học
dựa vào đạo lý, sự thoả mãn hoặc tính kinh tế. Có lẽ hầu hết các quyết định của chúng ta muốn làm một điều gì
tích cực mà kết cục đầy đủ có thể rút ra được nhiều ngày sau đó đều chỉ nên coi như những biểu hiện của “bản
năng thú tính” (hay tính làm theo) - của sự bức thúc phải hành động động chứ không phải là bất động và không
phải là kết quả trung bình gia quyền của những lợi ích lượng nhân với xác suất định lượng. Kinh doanh thường
cho thấy rằng động cơ hoạt động của nó thể hiện bằng những lời tuyên bố trong tờ quảng cáo, dù có chân thực đến
đâu đi nữa. Một sự tính toán chính xác về các lợi ích tương lai còn khó hơn một cuộc thám hiểm đến Nam Cực.
Do đó, nếu bản năng thú tính bị lu mờ và mối lạc quan bồng bột bị nguội lạnh mà chúng ta chỉ còn dựa vào kỳ
vọng toán học thì sự kinh doanh sẽ bị lu mờ và ngừng hoạt động, tuy vậy mối lo ngại về thua lỗ có thể có một cơ
sở không hợp lý bằng những hy vọng về lợi nhuận mà chúng ta có trước đây.
Hoàn toàn chắc chắn khi nói rằng bất kỳ một công cuộc kinh doanh nào dựa trên sự hy vọng vào tương lai
cũng sẽ làm lợi cho cộng đồng. Nhưng muốn cho sáng kiến cá nhân phát huy đầy đủ hiệu lực, thì các công việc
tính toán hợp lý phải được sự hỗ trợ của tinh thần hăng hái, lạc quan, khiến cho ý nghĩ về một sự kết thúc thất bại
rất thường nảy sinh trong đầu óc của những người đi tiên phong, sẽ bị loại ra khỏi mọi sự lo âu cũng như một
người hoàn toàn khoẻ mạnh không hề nghĩ đến chuyện chết chóc.
Chẳng may, điều đó không chỉ có nghĩa là những cuộc khủng hoảng và suy thoái bị phóng đại quá đáng, mà
sự phồn vinh kinh tế còn tuỳ thuộc rất nhiều vào bầu không khí xã hội và chính trị thích hợp với nhà kinh doanh
