Nếu - vì lý do gì chăng nữa - lãi suất không thể giảm nhanh như hiệu quả biên của vốn thường giảm cùng với
mức độ tích luỹ tương ứng với lượng tiền mà cộng đồng thường muốn tiết kiệm ở mức lãi suất bằng hiệu quả biên
của vốn trong điều kiện có đầy đủ việc làm - thì thậm chí việc chuyển hướng ý muốn nắm giữ của cải vào các tài
sản, mà trên thực tế không đem lại lợi tức kinh tế nào cả, cũng sẽ làm tăng phúc lợi kinh tế. Chừng nào các nhà
triệu phú còn thấy thích thú trong việc xây cất những ngôi nhà đồ sộ để ở lúc còn sống, và những kim tự tháp để
mai táng sau khi chết, hoặc, vì sám hối tội lỗi của mình, dựng lên những nhà thờ và chu cấp các tu viện ngày khi
bị phong phú của vốn cản trợ sự phong phú của sản lượng. “Việc đào hố trong lòng đất” được trả bằng tiền tiết
kiệm không những sẽ làm tăng thêm việc làm, mà còn làm tăng thu nhập quốc dân thực tế dưới dạng hàng hoá và
dịch vụ có ích. Song, có điều vô lý là một cộng đồng hiểu biết lẽ phải chịu phụ thuộc vào những cách làm nửa vời
mang tính chất ngẫu nhiên và thường gây lãng phí như vậy một khi chúng ta hiểu được lượng cầu thực tế phụ
thuộc vào những nhân tố nào.
IV
Chúng ta hãy giả thiết rằng các bước được tiến hành để đảm bảo cho lãi suất phù hợp với mức độ đầu tư mà
tương ứng với tình trạng có đầy đủ việc làm. Chúng ta lại giả thiết thêm rằng tác động của nhà nước được thể hiện
như một nhân tố cân bằng để đảm bảo sao cho vốn thiết bị tăng và tiếp cận tới điểm bão hoà với tốc độ không gây
ra gánh nặng quá đáng ảnh hưởng đến mức sống của thế hệ ngày nay.
Với các giả thiết này tôi có thể dự đoán rằng một cộng đồng được quản lý thích đáng, được trang bị các
phương tiện kỹ thuật hiện đại, có dân số không tăng nhanh, thì có khả năng trong vòng một thế hệ giảm được hiệu
quả biên của vốn trong cân bằng gần tới số không; cho nên chúng ta có thể đạt được những điều kiện của một
cộng đồng chuẩn tĩnh, trong đó những biến đổi và tiến bộ chỉ là kết quả của những biến đổi về kỹ thuật, thị hiếu,
dân số và các định chế, và các sản phẩm của vốn được bán với giá trị tỷ lệ với lao động, và các yếu tố khác bao
hàm trong sản phẩm theo đúng như các nguyên tắc chi phối giá của hàng tiêu dùng mà phí vốn được tính vào đó ở
mức độ không đáng kể.
Nếu tôi nói đúng khi giả thiết rằng có thể tương đối dễ dàng làm ra hàng vốn (tư liệu lao động) nhiều tới mức
hiệu quả biên của vốn bằng không, thì đó có thể là cách hợp lý nhất để dần dần loại trừ phần lớn những mặt trái
của chủ nghĩa tư bản. Vì nếu suy ngẫm một lát thì thấy những biến đổi xã hội lớn lao như thế nào sẽ xảy ra do sự
biến mất dần của tỷ suất lợi tức về tài sản đã tích luỹ được. Một người vẫn còn được tự do tích luỹ thu nhập của
mình để chi tiêu về sau. Nhưng khoản tích luỹ của người này sẽ không gia tăng. Chẳng qua người này sẽ rơi vào
tình trạng người cha của giáo hoàng mà khi về hưu đã mang theo một rương tiền về biệt thự của mình và dùng nó
để trang trải các chi phí trong gia đình.
Mặc dù giới thực lợi sẽ biến mất, nhưng vẫn còn chỗ cho óc kinh doanh và tài nghệ trong việc ước lượng tính
triển vọng thu nhập mà có thể gây nên những ý kiến khác nhau. Vì những điều nói trên chủ yếu liên quan đến lãi
suất ròng không kể trợ cấp rủi ro và các thứ đại loại như vậy, mà không lo đến tổng lợi tức từ tài sản, kể cả lợi tức
do có rủi ro. Như vậy, nếu không giữ lãi suất ròng ở một con số âm thì vẫn có lợi tức dương đối với khoản đầu tư
khôn khéo và các tài sản cá nhân có lợi tức dự kiến bấp bênh. Nếu mức độ không thích rủi ro là vừa phải, thì vẫn
còn có một khoản lợi tức thuần dương từ tổng số các tài sản như vậy trong một khoảng thời gian nhất định. Nhưng
có khả năng là trong hoàn cảnh như vậy, lòng ham muốn có lợi tức từ các khoản đầu tư bấp bênh có thể đạt tới
mức mà các khoản đầu tư này về tổng thể đem lại một khoản lợi tức thuần âm.
Tham khảo chú thích của Marshall về Bohhm-Bawerk, Principles; tr 583.
