Đông Dương tạp chí, Nam Phong tạp chí, Tiếng Dân, Tự Lực văn đoàn ».
Năm 1907 là năm bùng nổ của phong trào Duy Tân cũng như năm 1911 là
năm bùng nổ cuộc cách mạng Tân Hợi mà nguyên nhân đã có từ nhiều năm
trước. Mà nguyên nhân thì phức tạp, chủ quan, khách quan, xa, gần… Chọn
cái này mà bỏ cái khác e rằng có độc đoán chăng ? Sao bằng chọn ngay
năm có biến cố làm mốc cắm. Nếu không có Đ.K.N.T. (1907), công cuộc
duy tân chưa chắc đã thành một phong trào.
Cọng thêm vào đó, năm 1907 ở ngoài Bắc, TRẦN TẾ XƯƠNG, một
nhà nho thi sĩ bực nhứt trong khuynh hướng trào phúng của văn chương cổ
điển đã nằm xuống (1907) cùng một năm với ông HUÌNH TỊNH CỦA
(1834-1907) ở trong Nam. Cái chết của hai tác giả này, một cũ, một mới,
tiêu biểu cho giai đoạn giao thời hay chuyển tiếp (1862-1907) có thể coi
như là một sự kiện tượng trưng bế mạc thế kỷ XIX. Khai mạc cho thế kỷ
XX kế tiếp là năm 1907, năm của Đông-Kinh nghĩa thục, đánh dấu hiện đại
trong văn học Việt-nam. Là vì, Đ.K.N.T. trong phong trào Duy Tân, là một
vận động lịch sử có ý thức đứng đắn, tiến bộ muốn tách rời dân tộc khỏi quĩ
đạo ảnh hưởng văn hóa Trung-quốc phong kiến để đưa nó gia nhập vào
dòng tiến hóa chung của thế giới dân chủ, tự do và tiến bộ (vào lúc Tây
phương chưa bộc lộ hết những nhược điểm và mâu thuẫn của chế độ tư bản
đến độ gay gắt như vào dịp đệ nhứt thế chiến), mà vẫn không mù quáng
miệt thị toàn bộ cái di sản cũ của tiền nhân, như một học giả Trung-hoa nào
đó đã phẫn uất hỏi : « Khổng học là gì ? » và đáp gọn : « Là cái học ăn
phẩn ! ».
*
Tóm lại, sự phân kỳ lịch sử hay văn học chẳng phải là một công việc
làm nhằm mục tiêu giản dị có tính cách giáo khoa để giúp trí nhớ. Nó còn
là một vấn đề nhận định cần thiết để nhận ra bước đi, bước đến, khúc quanh
của lịch sử hay văn học trong dòng tiến hóa liên tục và liên hệ. Nó đòi hỏi
một cái nhìn tổng quát để dễ bề khám phá, nhận diện, định tính. Nếu chỉ để
giúp trí nhớ không thôi, đặt lại vấn đề phân kỳ lịch sử hay văn học e không
khỏi bị cho là làm một việc thừa thãi, xa xí, vô bổ.
