nghiệm chưa được hoàn thành. Công việc này lại do những cọng sự viên
còn lại của ông thực hiện. Tuy nhiên, khi nhắc tới phát minh nói trên, người
được nhớ đến trước tiên là Fleming. Trong địa hạt văn học, người ta vẫn
phải nhớ đến NGUYỄN VĂN VĨNH, PHẠM QUỲNH, nhưng trước đó,
không thể quên vai trò tiền phong của nhóm Đ.K.N.T., có thể nói là tinh
hoa của đất nước lúc bấy giờ. Họ thức thời bài cựu nghinh tân trong tinh
thần mực thước, quân bình, sáng suốt.
Vài tác giả có công nhấn mạnh vào tính cách quan trọng của Đ.K.N.T.
Tuy nhiên, người đầu tiên đặt đúng vị trí của Đ.K.N.T. vào hệ thống một
trong trào rộng lớn có hoạt động toàn diện, phong trào Duy-Tân, là ông
NGUYỄN VĂN XUÂN với tác phẩm mang tên phong trào này. Đ.K.N.T.
chỉ là một thể hiện – và là mặt nổi nhứt – của phong trào, cho nên cơ hồ
người ta coi nó như là xuất phát điểm của phong trào. Ở chương III, mục A
nói về những cuộc vận động văn hóa giáo dục, ông NGUYỄN VĂN
TRUNG có dẫn ra :
- Phong trào Đông Du,
- Phong trào Đông-Kinh nghĩa thục
mà không nói đến phong trào Duy Tân với lý thuyết gia của nó : PHAN
CHÂU TRINH cùng với hai lãnh tụ khác là TRẦN QUÍ CÁP và HUỲNH
THÚC KHÁNG.
Như vậy, để cho đúng sự thật, ta phải kể thời kỳ thành lập từ phong
trào Duy Tân. Chấp nhận điều này, ta phải chọn năm nào ? Chính người đã
đưa phong trào Duy Tân ra ánh sáng, ông NGUYỄN VĂN XUÂN, cũng
nhìn nhận là « Không có những tài liệu thật rõ để biết những ngày tháng,
năm đích xác từng công việc của phái Duy Tân. Nhưng chắc chắn là từ năm
1905 đến năm 1906, những công cuộc lớn nhất đã hoàn thành ». Nhưng hai
năm này không có biến cố lớn lao nào ở trong nước.
Đúng ra, năm 1905 ở ngoài nước có một biến cố lớn là lần đầu tiên,
một quân đội da vàng, Nhựt-bổn, đã oanh liệt chiến thắng quân đội và hạm
đội của một cường quốc Tây phương, của Nga hoàng, trong hai trận quyết
